Žuta patuljavost ječma, virus kojega prenosi više od 20 vrsta lisnih ušiju

Žuta patuljavost ječma je najrasprostranjenija virusna bolest biljaka što se tiče familije Poaceae. Otkrivena je prije 70 godina u SAD, ali je već bila proširena i u Evropi, Aziji te Australiji. U nekim državama Evrope zabilježeno je smanjenje prinosa ječma i do 100%, kao što je Mađarska. Masovna pojava ovog virusa utvrđena je na pšenici i ječmu u Vojvodini. Kod ranih jesenjih zaraza registrirano je smanjenje prinosa do preko 80%. Virus pogoršava kvalitet zrna, što je jako loše po proizvodnju piva u toj industriji.

Koji su to simptomi?

Na ječmu, pšenici i zobi virus izaziva dva glavna simptoma bolesti u vidu hloroze lišća i patuljavosti biljaka. U proljeće se javlja hloroza lišća, kada lišće postaje zlatnožuto. Takva hloroza se može pojaviti na 80% difuzno raspoređenih biljaka. Javlja se na obodu listova, širi se prema osnovi i zahvata čitavu biljku. Napadnuto mlado lišće ječma je uspravno, punije i čvršće. U provodnim tkivima biljaka se javlja i nekroza ćelija, koja se širi u okolna tkiva. Oboljele biljke zaostaju u porastu, kržljavog su izgleda, klasanje izostaje također. Kod mnogih biljaka koje su zaražene slabije je bokorenje, ali se bokorenje kod nekih sorti ječma može povećavati. Zbog slabijeg ožiljavanja zaraženih biljaka dolazi do poremećaja u apsorpciji vode i hranjivih materija. Prema ovom virusu je najosjetljivija pšenica, naročito ako je zaražena u stadiju klijanja. Vanjsko lišće postaje tamno, a na novijem lišću javlja se hloroza i biljke su kržljave. Na lišću nekih sorti nastaje crvenuilo. Lišće je krhto i lomljivo.

Kod zobi ovaj virus izaziva crvenu boju na njenom lišću. U početku se javljaju nejasno oivičene žutozelene pjege na vrhu listova. Pjege zatim postaju crvenkaste ili crvenotamne i zahvataju cijele listove. Ponekad na zaraženoj zobi može nastati djelimično ili potpuno sušenje cvasti.

Kod proizvodnje raži nisu zabilježene veće štete napadom ovog virusa na njene usjeve.

Ovaj virus napada i kukuruz. Uzrokuje na mladom lišću pojavu žutih pjega i pruga, a kod nekih sorti i crvenilo donjeg lišća. Napadnute biljke zaostaju u porastu i smanjen im je prinos.

Termalna tačka inaktivacije ovog virusa je 65-70 stepeni Celzijusa, a krajnja tačka razrijeđena je oko 0,001. U biljci se nalazi u maloj koncentraciji te ima dobru imunogenu aktivnost. Ovaj virus ima oko stotinu različitih domaćina, koji su uglavnom iz porodice trava (Poaceae). Osnovni prirodni domaćini su: pšenica, ječam, zob, raž, tritikale kao i  kukuruz. Virus se može detektovati poznatim ELISA testom, a do sada je otkriveno pet sojeva ovog virusa.

Osobine virusa i njegov razvoj

On se održava na različitim domaćinima, od kojih su najznačajnije trave te neke korovske i samonikle biljke. Tokom jeseni vektori prenose virus iz spontane flore na ozime usjeve strnih žitarica (ječam i pšenica). Intenzitet zaraze ozimih usjeva zavisi od aktivnosti insekata vektora. U prirodu je poznato više od dvadeset vrsta lisnih ušiju koje prenose ovaj virus. Uši unose u svoj organizam virus za jedan do dva dana, a za toliko dana mogu obaviti zarazu usjeva. Virus se u prenosiocima zadržava 2-3 sedmice. Najintenzivnije prenošenje virusa na zdrave bikljke je pri temperaturi 10-18 stepeni Celzijusa. Krajem jeseni, zbog naglog pada temperature, uši masovno ugibaju, zaustavlja se epidemija bolesti. Simptomi bolesti na zaraženim biljkama javljaju se pri temperaturu i od oko 20 stepeni Celzijusa za dvije sedmice, dok se pri temperaturi od 30 stepeni Celzijusa ne javljaju. Virus se prenosi mehanički.

Mjere zaštite od virusa žute patuljavosti ječma

U intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji je dokazano da se manji izvor zaraze postiže kasnijom zimskom ili ranijom proljetnom sjetvom, čime se postižu nepovoljni vremenski uslovi za razvoj i aktivnosti ušiju. Uništavanje vektora može se uspješno postići i insekticidima. Zbog moguće migracije ušiju na druge parcele ili lokacije, potrebno je koristiti insekticide visoke inicijalne toksičnosti. Najefikasnija mjera u suzbijanju ovog virusa je gajenje otpornih ili tolerantnih sorti.