Put duvana: Od leka protiv glavobolje za kraljicu, do komercijalne kulture

Duvan (Nicotiana) spada u biljke koje su u potpunosti izmenile istoriju, tržište i životne navike stanovništva. Pod ovim imenom podrazumeva se više od 70 vrsta biljaka Nicotiana iz porodice Solanaceae koje izvorno stižu iz zemalja tropske Amerike. Duvan je jednogodišnja zeljasta biljka, koja se danas tako masovno uzgaja i koristi da nekadašnje divlje vrste praktično više ne postoje.

Sadrži alkaloid nikotin, policiklične aromatične ugljovodonike, nikl, kadmijum, arsen, formaldehid i mnoge druge sastojke koji se danas koriste za proizvodnju lekova i pesticida. Planetarno je popularan, u raznim oblicima koristi ga više od milijardu ljudi na svetu. U doba kad je još bio novost, artikal iz "novog sveta”", u Portugalu i Španiji pominje se prvi put 1519. godine.

Trava koja leči

Ispočetka je gajen kao ukrasna lekovita biljka, a poznat je postao 1560. godine, kad je francuski ambasador u Lisabonu, Žan Niko (Jean Nicot) po kome je nikotin dobio ime – poslao duvan kraljici Katarini Mediči, kao lek protiv glavobolje. Tada je ova biljka stekla ogromnu popularnost, tako da je nazvana Herba panacea – trava koja leči sve bolesti.

Zabranjivali su je vladari i verski poglavari svih vera, preteći čak i fizičkim kaznama i vatrom pakla pušačima, ali, duvan se već izmakao kontroli, izgleda su ljudi ozbiljno verovali da leči sve, od zubobolje do ljubavnih jada. Srbi seljaci takođe su verovali u lekovitu moć duvana, svedoči Veselin Čajkanović, jer su koristili list namazan medom i slačicom kao lek od probada, a prah za posipanje inficiranih rana. Dim je služio za lečenje onih koje je ujela zmija. Rezultat ovakvog lečenja može samo da se zamisli.

Istovremeno, seljaštvo je počelo i da puši. Dr Olga Zirojević u knjizi "Istočno - zapadna sofra" navodi da je francuski putopisac Lefevr prolazio 1611. godine kroz Prokuplje, tamo video grupu seljaka koji su pušili i taj podatak zapisao. Banat je tokom celog 17. i 18. veka bio poprište žestokog šverca duvana jer je tržište Habsburške monarhije i Otomanskog carstva zahtevalo velike količine ove "namirnice". A to što tržište traži, to su seljaci i gajili.

"Pali gorkoga duhana, pije vina i rakije"

Vuk Karadžić beleži, inače, u svojim istraživanjima i u pesmama sa terena, da je u njegovo doba bilo čestitih poljoprivrednika koji u životu nisu zapalili lulu ili čibuk sa duvanom i da su se veoma protivili da sinovi i zetovi, naročito budući zetovi, puše.

U jednoj pesmi devojka se žali kako njen otac ne prihvata mogućeg zeta jer je momak "jordamdžija (nezgodne naravi) koji pali gorkoga duhana, koji pije vina i rakije". Već sledeća generacija poljoprivrednika pušila je masovno, dečak se smatrao momkom tek kad "zapali". Proizvodnja i šverc duvana bili su čvrsto vezani za sudbinu mnogih poljoprivredničkih porodica, u ratu i u miru.

Kako koristiti duvansku prašinu kao insekticid i đubrivo?

Savremeno doba donelo je drugi pogled pa su duvan i svi proizvodi od njega proglašeni za opasnost po zdravlje. Države na svaki način gledaju da ogade pušenje svom stanovništvu. Negde to postižu kampanjama o štetnosti duvana, negde povećanjem cena, novčanim kaznama ili otvorenim zabranama gde sve ne sme da se puši, a to je maltene pa svako mesto. S druge strane, ni pušači ne odustaju, nastavljaju sa svojom omiljenom navikom i pored svih zabrana i upozorenja. A proizvođači – i dalje proizvode to što tržište traži.