Makom protiv maka: CIA godinama 'presejavala' avganistansku proizvodnju opijuma

Američki dnevnik Washington Post otkrio je do sada nepoznatu epizodu iz dugog rata protiv droga: CIA je, kažu, između 2004. i 2015. navodno pokušavala da sabotira proizvodnju opijuma u Avganistanu i to bacanjem "bezopasnog" semena maka iz aviona iznad njiva.

Delovala je u provincijama Nangarhar i Helmand, ključnim područjima uzgoja opijumskog maka. Noćnim letovima transportnih aviona C-130 iznad polja su ispuštane semenke s manje psihoaktivnih materija u pokušaju da se dugoročno učine neisplativima za proizvodnju sirovine za heroin. Koliko je takvih misija izvedeno i jesu li dale ikakav rezultat, i dalje je nepoznato.

Istorijski paradoksi američke politike

Avganistan je vekovima bio 'sedište' uzgoja opijuma, koji je u mnogim delovima Azije tradicionalno korišćen kao droga. Tokom sovjetsko-avganistanskog rata 1980-ih, zemlja je postala najveći svetski proizvođač opijuma. U isto vreme CIA je pružala podršku mudžahedinima, među kojima su bile i grupe koje su kontrolisale područja bogata makovim poljima. Taj dualitet američke politike bio je jasan, tolerisali su uzgoj dok god su saveznici ratovali protiv Sovjeta.

Godine 2000. talibani su privremeno zabranili uzgoj opijuma, ali nakon američke intervencije 2001. proizvodnja je eksplodirala. Iako ne postoje dokazi da je CIA direktno podsticala uzgoj, američka politika bila je protivrečna, dok je vojska u nekim regionima uništavala njive, na drugim se uzgoj tolerisao kako bi se zadržala naklonost lokalnih moćnika.

Donacije koje su podstakle uzgoj opijuma

Američki programi pomoći dodatno su zakomplikovali situaciju. Prema analizama, velika količina humanitarne i poljoprivredne pomoći snižavala je cenu žitarica, čineći uzgoj maka ekonomski privlačnijim. SAD je od 2002. do 2018. potrošio 8,87 milijardi dolara na borbu protiv droga, ali rezultati su bili poražavajući. Iako je uništeno više od 85 hiljada hektara polja maka i zaplenjeno gotovo 700 tona opijuma, ukupna proizvodnja dostigla je više od 100 hiljada tona, a Avganistan je držao oko 80 odsto svetskog tržišta.

Talibani su u aprilu 2022. ponovo zabranili uzgoj opijuma, pa su polja uništavana (naslovna fotografija, op.a.), ali trgovina drogom i dalje finansira islamističke grupe i lokalne ratne zapovednike. Prema podacima UN-ove kancelarije za borbu protiv droge i kriminala (UNODC), proizvodnja je 2024. iznosila oko 433 tone, znatno manje nego pre zabrane, ali i dalje dovoljno da ostane ključni izvor prihoda ilegalnih mreža. Površine pod makom 2024. su ponovo blago porasle.

Washington Post navodi i da je CIA razmatrala da proširi operaciju bacanja semena i na Meksiko, čiji karteli takođe proizvode značajne količine opijuma. Nije poznato da li se ta ideja ikada ozbiljnije razmatrala ili realizovala.