Krompir, globalna supernamirnica u brojkama i činjenicama

Krompir, za mnoge obična namirnica, za druge strateški važan prehrambeni proizvod – danas je nezaobilazan deo svetske poljoprivrede, prehrambene industrije i svakodnevne kuhinje. Od Anda do naših polja, krompir je prošao hiljadugodišnje putovanje kako bi postao jedan od najvažnijih useva na planeti.

Poreklom iz Južne Amerike, tačnije iz planinskih područja današnjeg Perua i Bolivije, uzgajao se još pre 7.000 godina. Drevni narodi Inka koristili su ga kao osnovnu prehrambenu namirnicu, pa čak i kao jedinicu vremena.

U Evropu dolazi u 16. veku, zahvaljujući španskim konkvistadorima, ali tek u 18. veku počinje njegova široka primena. Danas se uzgaja na gotovo svim kontinentima.

Globalna proizvodnja u brojkama

Četvrta je najvažnija prehrambena kultura na svetu, odmah nakon kukuruza, pšenice i pirinča. Godišnje se proizvede oko 370 miliona tona (oko 46,25 kg po osobi u svetu) na više od 17 miliona hektara površine.

Najveći proizvođač je Kina, sa više od 90 miliona tona godišnje, slede Indija, Rusija, Ukrajina i Sjedinjene Američke Države. Evropa, predvođena Nemačkom, Poljskom i Francuskom, takođe ima značajnu ulogu u svetskoj proizvodnji.

Najveći izvoznici su Holandija, Francuska, Kanada i Nemačka, dok se najveće količine uvoze u Belgiju, Italiju, Egipat i Španiju. Belgija, zanimljivo, uvozi velike količine sirovog krompira za preradu u pomfrit i čips.

Hiljade sorti i bezbroj ukusa

U svetu postoji hiljade sorti krumpira. Dele se po boji kore i mesa (beli, žuti, crveni, ljubičasti) te po nameni, za kuvanje, pečenje, prženje ili industrijsku preradu. Među poznatijima su Jukon Gold, Ruset Burbank, Maris Piper, Desire i Lejdi Kler. Svaka sorta ima svoje specifične karakteristike u pogledu ukusa, teksture i otpornosti.

Uprkos uvreženom mišljenju da goji, vrlo je hranljiv kad se priprema bez masnoća. Sto grama kuvanog krompira sadrži oko 87 kalorija, gotovo bez masnoća, alije bogat ugljenim hidratima, vlaknima, vitaminom C i kalijumom. Dobar je izvor vitamina B6 i ne sadrži gluten, što ga čini pogodnim i za osobe sa celijakijom. Posebno su zanimljive ljubičaste sorte, koje obiluju antioksidansima.

U prehrambenoj industriji je sirovina bez premca. Od njega nastaju čips, pomfrit, dehidrirani proizvodi, skrob, pa čak i alkoholna pića poput votke.

Godine 2021. svet je obišla vest o krompiru teškom čak 7,8 kilograma, pronađenom na Novom Zelandu. Kršten je imenom “Doug”, a kasnije je DNK test pokazao da se radi o krtoli tikve, pa je ovaj rekord poništen.

U Srbiji na oko 25.000 ha

Prema podacima Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, u Srbiji se konzumni krumpir proizvodi na oko 25.000 hektara, s ukupnim prinosom od 450.000 do 500.000 tona. Od te količine, 10-ak odsto (50.000 t) ide u preradu.

Stručnjaci kažu: Krompir se ipak sme podgrevati?

Prema podacima tamošnjeg Državnog zavoda za statistiku, u Hrvatskoj je u 2024. godini zasejano krompira na površini od oko 7.000 hektara, prinos po ha iznosio je 18,4 tone, a ukupno je proizvedeno 136.000 t. Najjače regije u uzgoju ove kulture su Međimurje, Lika čiji je lički krompir zaštićen oznakom geografskog porekla na evropskom nivou, te Slavonija. Iako postoji rast interesovanja za semenskim, proizvodnja u Hrvatskoj teško se takmiči sa jeftinim uvoznim krumpirom.

Prema podacima iz 2023. godine u Bosni i Hercegovini su ukupno zasejane površine merkantilnim krompirom iznosile 38.417 hektara, a proizvedeno je 565.548 tona. Poslovni subjekti su te godine od poljoprivrednih proizvođača otkupili krompira u vrednosti višoj od 4,6 miliona KM, navedeno je u Godišnjem izveštaju iz oblasti poljoprivrede, ishrane i ruralnog razvoja za Bosnu i Hercegovinu, Ministarstva spoljašnje trgovine i ekonomskih odnosa BiH.

Krompir nije samo prilog, on je globalni igrač u poljoprivredi, privredi i prehrani. Iako skroman po izgledu, njegova važnost je ogromna. U vremenu klimatskih projena, ekonomskih kriza i sve većih potreba za sigurnim snabdevanjem hranom, ostaje čvrst, prilagodljiv i nezamenljiv.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/nednapa, artistdesign.13}