Mladi luk: Od faraona do globalne trgovine

Luk (Allium cepa), jedna od najstarijih kultivisanih biljaka na svetu, poznat je čovečanstvu već više od 5.000 godina. Arheološki dokazi ukazuju na to da se uzgajao u starom Egiptu, Mesopotamiji, Indiji i Kini, gde je imao prehrambenu, lekovitu i simboličku ulogu.

U Egiptu je bio sveta biljka, simbolizovao je večnost i čak se polagao u grobnice faraona.

U staroj Grčkoj i Rimu, je bio važan za ishranu vojnika i sportista, a Hipokrat ga je preporučivao kao lek. Tokom srednjeg veka, uz kupus i pasulj, bio je jedna od tri osnovne povrtarske kulture u Evropi te se koristio i kao valuta.

S vremenom se proširio svetom, preko trgovačkih ruta u Evropu i Afriku, a zatim s evropskim kolonizatorima i u Ameriku. Njegova svestranost, dug rok trajanja i prilagodljivost različitim klimatskim uslovima doprineli su globalnoj popularnosti.

Mladi luk - tihi pratilac istorije

Mladi luk (Allium fistulosum), iako ređe istican u istorijskim zapisima, prati čovečanstvo gotovo jednako dugo. Najraniji tragovi konzumacije potiču iz Starog Egipta i drevne Kine, gde se koristio u ishrani i medicini.

U prolećnim mesecima služio je kao prva sveža hrana nakon zime, zahvaljujući brzom rastu i blagom ukusu.

Kao simbol obnove i zdravlja, mladi luk je bio prisutan u raznim kulturama, od mediteranske do istočnoazijske, a tradicija njegove konzumacije u proleće živa je i danas.

Mladi luk brzo raste, spreman je za berbu već 30 do 60 dana nakon setve. Moguće ga je uzgajati u više ciklusa godišnje u toplijim područjima, što ga čini atraktivnim za male proizvođače i urbane baštovane. Iako je osetljiv na sušu i visoke temperature, njegova niska prostorna zahtevnost dodatno doprinosi dostupnosti.

U globalnoj proizvodnji dominira Allium cepa

Prema podacima World Integrated Trade Solution (WITS) iz 2021. godine, globalna proizvodnja luka iznosila je oko 106,59 miliona tona. Najveći proizvođači su: Indija sa 26,64 miliona tona, Kina (24,16 miliona t), Egipat (3,31 milion t).

Poređenja radi, proizvodnja mladog luka u 2021. godini bila je znatno manja. Kina, kao vodeći proizvođač, proizvela je 1,2 miliona tona, dok su Niger i Mali sledili sa 758 i 648 hiljada tona.

Jaje, nutritivno blago i globalni prehrambeni div

Ukupna svetska proizvodnja mladog luka čini manje od pet odsto ukupne proizvodnje ovog povrća, što je manje od 5 miliona tona godišnje.

Tržište i potrošnja - od Azije do Evrope

Kina prednjači ne samo u proizvodnji, već i u potrošnji mladog luka, koji je sastavni deo svakodnevne ishrane. U Japanu, Koreji i Tajlandu takođe ima ključnu kulinarsku ulogu.

U Evropi i Severnoj Americi koristi se uglavnom sezonski, najviše u proleće i leto, a njegova popularnost raste s trendovima zdrave ishrane.

Među najvećim svetskim izvoznicima mladog luka su Meksiko i Holandija, dok ga najviše uvoze SAD, Nemačka, Kanada, Ujedinjeno Kraljevstvo i Japan. Zbog osetljivosti proizvoda, mladi luk se najčešće izvozi svež i rashlađen.

U 2023. godini, Evropska unija uvezla je svežeg ili rashlađenog luka i ljutike u vrednosti od oko 797 miliona USD, što je 0,017odsto ukupnog uvoza. Holandija je izvezla proizvoda u vrednosti od 1,17 milijardi USD, podaci su World Integrated Trade Solution (WITS).

Prema istom izvoru, Hrvatska je te godine uvezla 27.417 tona luka i ljutike u vrednosti od 22,4 miliona USD, dok je sušeni luk uvezen za 3,71 milijuna USD.

Istovremeno, hrvatski izvoz sušenog luka bio je zanemariv, s glavnim odredištima u Sloveniji, Nemačkoj i Srbiji. Površina pod uzgojem luka u Hrvatskoj iznosila je 660 hektara, što ukazuje na visoku ovisnost o uvozu.

Srbija je proizvela oko 35.000 tona luka te izvezla više od 21.869 tona svežeg luka, najviše u Severnu Makedoniju, Crnu Goru, Albaniju, BiH i Hrvatsku. Uprkos manjoj proizvodnji u odnosu na svetske lidere, Srbija se ističe kao regionalno izvozno središte.

Bosna i Hercegovina je u 2023. godini proizvela oko 37.154 tona luka te uvezla 233.373 kg sušenog luka, većinom iz Indije i Egipta. Izvoz svežeg luka iznosio je 333.268 kg, a glavna tržišta bila su Hrvatska, Austrija i Srbija.

Mladi luk, iako često u senci svog "zrelog“ srodnika, stolećima je prisutan u ishrani civilizacija širom sveta. Njegova skromna, ali važna uloga u globalnoj proizvodnji i trgovini sve je relevantnija, posebno u kontekstu potražnje za svežom, nutritivno vrednom i brzo dostupnom hranom.

Uz bogatu istoriju, kulinarsku svestranost i simboliku zdravlja i obnove, mladi luk i dalje ostaje tihi, ali neizostavni element globalne prehrambene scene.

^{Naslovna fotografija: Shutterstock/artistdesign.13, Depositphotos/Mita Stockimages)}