Pasulj - hranitelj naroda od davnina do danas

Pasulj je jedna od najvažnijih mahunarki na svetu i vekovima zauzima posebno mesto na tanjirima širom planete. Potiče iz Novog sveta, gde su ga pre više hiljada godina uzgajali drevni narodi na području Mezoamerike i Anda.

Nakon Kolumbovih putovanja u 15. veku, ova biljka stiže u Evropu i ubrzo postaje nezaobilazna namirnica u kuhinjama od Mediterana do Balkana.

Danas su najpoznatije sorte crveni kidney, pinto, crni turtle, mali beli navy, italijanski cannellini, šareni borlotti, ali i azijske vrste poput adzukija i mung pasulja. Pasulj se deli na zrnasti, koji se uglavnom suši i sprema za dulje čuvanje, te mahunasti, koji se konzumira pretežno u varivima.

Prema podacima Svetske organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), u 2023. godini na svetskoj nivou je proizvedeno gotovo 30 miliona tona suvog pasulja na površini većoj od 20 miliona hektara.

Najveći proizvođači su Indija s oko 6,6 miliona tona, Mjanmar (2,8 miliona tona) i Brazil s približno 2,7 miliona tona godišnje. Slede Kina s 1,3 miliona tona i Tanzanija s 1,2 miliona tona, dok su Meksiko, Sjedinjene Američke Države, Uganda, Kenija, Etiopija i Nigerija takođe među deset vodećih proizvođača.

Evropa i regionalni značaj

Kada je reč o izvozu, iznenađujuće prvo mesto drži Maroko, s vrednošću izvoza od više od 230 miliona evra, a ti podaci takođe se odnose na 2023. godinu. Slede Kina, Meksiko, Gvatemala, Francuska, Holandija i Sjedinjene Američke Države. Na listi u top deset su još Egipat, Španija i Kenija.

Najveći uvoznici su Indija i Kina, koje uz sopstvenu veliku proizvodnju uvoze znatne količine kako bi zadovoljile potražnju stanovništva. Među vodećim uvoznicima nalaze se i Turska, SAD, te nekoliko evropskih zemalja poput Holandije, Italije i Španije.

U Evropi je proizvodnja pasulja nešto skromnija, ali postoje značajni proizvođači. Na primer, Francuska, Španija i Italija prednjače u uzgoju i preradi, dok Holandija ima važnu ulogu u trgovini i izvozu. Rumunija, Poljska i Portugal takođe imaju stabilnu proizvodnju koja služi uglavnom domaćem tržištu.

Na Balkanu ova namirnica i dalje zauzima važno mesto u tradicionalnoj ishrani. Prema podacima Privredne komore, Srbija je u 2022. godini posejala pasulj na površini od oko 8.000 hektara, a prinos je dostigao skoro 9.000 tona.

U Hrvatskoj je prema podacima tamošnjeg Državnog zavoda za statistiku u 2024. godini proizvedeno 2.680 tona, od čega je tek nešto manje od 50 odsto završilo na tržištu. To svakako ne zadovoljava potrebe domaćeg stanovništva, pa se uvoze velike količine, posebno iz Kine.

Kada je reč o uzgoju pasulja u Bosni i Hercegovini, prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, u Federaciji BiH je u 2024. godini uzgajan na 3.688 ha, proizvedeno je 5.163 tona s prosečnim prinosom od 1,6 t/ha. U bazi podataka Zavoda za statistiku Republike Srpske, stoji da je lane pasulj uzgajan na 817,2 ha, a ukupan prinos je iznosio 3.931,3 tona, odnosno prosečan 4,8 t/ha.

Supernamirnica na tanjiru

Osim što je važan za poljoprivredu i trgovinu, pasulj je i nutritivna sila. Obiluje biljnim proteinima, prehrambenim vlaknima, folatom, gvožđem, magnezijumom i kalijumom. Naučna istraživanja potvrđuju da redovna konzumacija pomaže zdravlju srca, regulaciji šećera u krvi i održavanju sitosti. Međutim, pasulj se uvek mora dobro skuvati jer sirove semenke sadrže prirodne toksine.

U svetskoj istoriji uzgoja zabeleženi su i neobični rekordi. Najduža stabljika pasulja izmerena službeno od Ginisove knjige rekorda dostizala je 14,1 metar. Uzgojena je 7. novembra 2003. godine u mestu Rienzi, u saveznoj državi Misisipi, SAD, a uzgojio ju je Staton Rorie. Osim toga, postoje i mahune teške više od 250 grama. U tropskim krajevima rastu čak i divovske semenke prečnika nekoliko centimetara, koje ostavljaju utisak egzotičnih rariteta.

S obzirom na klimatske promene i rastuću potražnju za biljnim proteinima, stručnjaci smatraju da će pasulj u budućnosti imati još važniju ulogu u globalnoj ishrani. Pristupačan je, bogat hranljivim materijama i prilagodljiv različitim klimatskim uslovima, pa sve više ulazi u fokus održivih prehrambenih strategija. Pasulj se tako sve češće ne posmatra samo kao tradicionalna namirnica, već i kao ključna hrana budućnosti.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/BearFotos, artistdesign.13}