Proso: Ekološka žitarica s velikim nutritivnim i privrednim potencijalom

Proso (lat. Panicum miliaceum) je žitarica koja je poznata po svojoj svestranosti i hranljivim svojstvima, a potiče iz Indije. Iako nije toliko popularna kao pšenica, kukuruz ili pirinač, koristi se u mnogim delovima sveta, posebno u Africi, Aziji i delovima Istočne Evrope.

Ova žitarica ima bogatu istoriju, a u novije vreme postaje sve važnija zbog svojih ekoloških i nutritivnih svojstava.

Postoji više od 270 vrsta

Proso je rod biljaka iz porodice trava (Poaceae), postoji više od 270 vrsta, a među najpoznatijima su: beli (Panicum miliaceum), najčešće korišćena vrsta, otporna na sušu i crveni (Pennisetum glaucum), uzgaja se prvenstveno u Africi.

Izuzetno je hranljiva žitarica. Sadrži visok procenat proteina (do 12 odsto), vlakna koja poboljšavaju probavu, kao i minerale poput gvožđa, magnezijuma i fosfora.

Takođe je bogat B vitaminima, posebno B6, i potpuno je bez glutena, zbog čega je popularan među osobama s celijakijom ili onima koji izbegavaju gluten.

Zbog niskog glikemijskog indeksa, proso je korisno za osobe s dijabetesom, vlakna smanjuju rizik od konstipacije i podržava zdravlje probavnog sistema, a magnezijum pomaže u održavanju normalnog krvnog pritiska i zdravlja srca.

Otporna je žitarica koja može da uspeva u sušnim i manje plodnim uslovima. Zbog toga je posebno važna u područjima s nepovoljnim klimatskim uslovima, gde druge teško rastu.

Najviše se uzgaja u Africi i Indiji

Najviše se uzgaja u Africi, posebno u Sahelu, graničnoj zoni između Sahare na severu i plodnije regije Sudan na jugu, zatim u Aziji (Indija, Kina), te Srednjoj i Istočnoj Evropi (uključujući Rusiju i Ukrajinu).

Najveći proizvođači su Indija koja čini oko 40 odsto globalne proizvodnje, zatim Kina, Nigerija (najveći proizvođač u Africi), Sjedinjene Američke Države (Dakota i Teksas), Mali, Burkina Faso, Senegal...

U Srbiji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ova žitarica je vrlo malo zastupljena.

Proso se u Hrvatskoj uzgaja na skromnim površinama do 200 hektara, a prinos je oko 2,5 tona/ha, dok za BiH i Srbiju nema konkretnih podataka.

Ova svestrana žitarica u ishrani se koristi na različite načine. Često se kuva kao prilog ili u kombinaciji s povrćem, u pripremi hleba, kolača i drugih pekarskih proizvoda.

U nekim kulturama koristi se za proizvodnju piva ili drugih alkoholnih pića, a u sušnim regijama kao hrana za stoku i živinu.

Ekološki je prihvatljiv usev jer zahteva minimalnu količinu vode za rast. To ga čini pogodnim za uzgoj u područjima u kojima su veliki sušni periodi. Takođe se često sadi u rotaciji s drugim usevima, što može da pomogne u očuvanju plodnosti zemljišta.

Godišnja proizvodnja je oko 28 miliona tona

Iako nije među najproduktivnijim žitaricama, njegova proizvodnja raste, posebno u zemljama u razvoju. Prema podacima za 2023. godinu, svetska proizvodnja iznosila je oko 28 miliona tona, a uzgaja se na oko 27 miliona hektara godišnje.

Svetska organizacija za poljoprivredu i hranu (FAO), navodi da je u 2023. godini najviše prosa proizvela Indija (11.640.000 tona), zatim Niger (3.856.344 t), Sudan (2.647.000 t), Nigerija (2.240.744 t), Mali (1.840.321 t), Kina (1.565.965 t), Burkina Faso (1.189.079 t), Etiopija (982.958 t), Čad (756.616 t), Senegal (574.000 t)…

Uglavnom se uzgaja na sušnim i polusušnim područjima gde druge žitarice, poput kukuruza i pšenice, ne mogu da rastu zbog nesigurnih klimatskih uslova. Zbog svoje otpornosti na sušu, važan je za poljoprivredu u regionima s malo padavina.

Ova žitarica je manje likvidna na globalnom tržištu u poređenju s pšenicom i kukuruzom, ali trgovina raste, posebno u afričkim i azijskim zemljama.

Najveći izvoznici su Sjedinjene Američke Države, Indija, Mali i Nigerija, dok su najveći uvoznici Nepal, Kina, evropske zemlje (Nemačka i Poljska), Turska i zemlje Bliskog istoka (Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati).

S obzirom na njegovu nutritivnu vrednost i svestranost, proso bi moglo da postane sve popularnije u budućnosti, posebno u kontekstu zdrave ishrane i održive poljoprivrede.

FAO 2023. proglasio Međunarodnom godinom prosa

Proso ima bogatu istoriju, a uz njegovu otpornost na sušu, nastavak rasta proizvodnje mogao bi igrati ključnu ulogu u globalnoj poljoprivredi.

Dok se svet suočava sa sve većom glađu, neuhranjenošću, siromaštvom i sve jačim efektima klimatskih promena, potreba za održivim i otpornim usevima nikada nije bila hitnija.

Pokazao se i kao moćna opcija za rešavanje problema degradacije životne sredine, suša i društvenih nejednakosti, kao i za jačanje poljoprivredno-prehrambenih sistema, sigurnosti hrane i ishrane.

Prepoznajući ovaj potencijal, Ujedinjene nacije proglasile su 2023. Međunarodnom godinom prosa (IYM).

Proslavljen na globalnom, regionalnom i lokalnom nivou, IYM je istakao bogatu kulturnu baštinu i veliki potencijal kao useva otpornih na klimu i vrlo hranljivih koji nude privredne mogućnosti malim poljoprivrednicima i agro preduzećima.

^{*naslovna fotografija: Shutterstock/artistdesign.13, Sagya gore}