Uljana repica: Višenamenska kultura sa globalnim značajem

Uljana repica (Brassica napus), poznata i kao uljana repa ili kanola, jedna je od najvažnijih uljarica na svetu. Koristi se za proizvodnju jestivog ulja, stočne hrane i biodizela. Njena svestranost i ekonomska vrednost čine je ključnom kulturom u poljoprivredi mnogih zemalja.

Pripada porodici kupusnjača (Brassicaceae) i uzgaja se već hiljadama godina. Prvi zapisi o njenoj kultivaciji potiču iz Indije oko 4.000. pr. Hr., a kasnije se proširila na Kinu i Japan pre otprilike 2.000 godina.

Glavni izvor za proizvodnju biodizela

U Evropi je postala važna kultura tokom srednjeg veka, posebno u Nemačkoj i Holandiji, gde se koristila za proizvodnju ulja za rasvetu.

U 20. veku, kanadski naučnici razvili su sorte s niskim procentom eruka kiseline i glukozinolata, poznate kao "kanola", čime je ulje postalo sigurnije za ljudsku ishranu.

Ulje uljane repice dobija se iz semenki, jedne od najčešće uzgajanih kultura u Kanadi, a proizvode predivne male žute cvetove koji se razvijaju u mahune, nalik mahunama graška.

Ova uljarica ima značajnu ekološku ulogu s obzirom da se koristi kao pokrovni usev za sprečavanje erozije zemljišta i poboljšanje njegove strukture. Osim toga je medonosna biljka, jer njeni cvetovi privlače pčele, a med dobijen iz nje brzo kristališe i ima blag ukus.

U Evropi je glavni izvor za proizvodnju biodizela zbog visokog prinosa ulja po hektaru, a koristi se i za sanaciju tla kontaminiranog teškim metalima, apsorbujući ih iz zemljišta.

Najveći svetski proizvođači su Kanada i Kina

Što se tiče globalne proizvodnje i trgovine, prema podacima Svetske organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), u 2023. godini ukupna vrednost trgovine uljanom repicom iznosila je 15,4 milijardi američkih dolara.

Isti izvor navodi kako je ukupna svetska proizvodnja u 2024. godini procenjena na 87,2 miliona tona, što predstavlja pad od dva odsto u odnosu na prethodnu godinu.

Šećerna repa: Slatka biljka gorke sudbine

Ovaj pad pripisuje se smanjenju proizvodnih površina i nižim prinosima, posebno u Australiji i Ukrajini, koje su zabeležile smanjenje proizvodnje zbog nepovoljnih vremenskih uslova.

Što se tiče gotovog proizvoda, odnosno ulja, prosečna proizvodnja ulja od uljane repice globalno se kreće između 27 i 30 miliona tona godišnje, zavisno od ukupne žetve i prinosa.

Inače, najveći svetski proizvođači u 2024. godini bili su: Kanada, 20 miliona tona, Kina (15,6 miliona t), Indija (12,1 miliona t), Australija (5,5 miliona t), Rusija (5,1 milion t), Nemačka (4 miliona t), Francuska (4 miliona t), Ukrajina (3,7 miliona t), Poljska (3,4 miliona t), te Sjedinjene Američke Države (2,2 miliona t).

Pad proizvodnje u Evropskoj uniji

U Evropskoj uniji, proizvodnja uljane repice poslednjih godina smanjena je za 5,1 odsto, na 18,7 miliona tona, zbog prekomernih kiša i štetočina, posebno u Francuskoj, Nemačkoj i Velikoj Britaniji.

Najveći izvoznici ulja su Kanada s 4,57 milijardi USD i Australija (4,03 milijarde USD), a najveći uvoznici Nemačka (3,36 milijardi USD), te Kina (3,27 milijardi USD).

Prema podacima Državnog zavoda za statistiku, u 2023. godini u Hrvatskoj je zasejana na površini od 15.000 hektara. Prosečni prinos je bio 2,9 tona/ha, a ukupan oko 44.000 ha.

U 2024. godini u Srbiji je zasejana na površini od 48.445 hektara, prinos je bio oko 3 tone/ha, a ukupni 145.335 tona, objavio je Republički zavod za statistiku.

Inače, naša zemlja je značajan izvoznik. Prema podacima iz 2022. godine izvezeno je uljane repice u vrednosti od 48,5 miliona USD. Glavna izvozna tržišta su Nemačka, Mađarska, Bosna i Hercegovina, Češka i Rumunija. Uvoz je bio znatno manji, iznosio je 2,07 miliona USD, uglavnom iz Francuske i Mađarske.

Hrvatska je izvoznik ulja repice, s izvozom vrednim 22,3 miliona USD u 2022. godini. Glavna izvozna tržišta uključuju Austriju, Sloveniju, Italiju, Mađarsku i Srbiju. Uvoz je iznosio 3,58 miliona USD, uglavnom iz Mađarske i Slovenije.

Prema podacima The Observatory of Economic Complexity, Bosna i Hercegovina je 2023. godine izvezla uljanu repicu u vrednosti od 1,53 miliona USD. Glavna odredišta izvoza bila su Turska (1,47 milona USD), Hrvatska (43,6 hiljada USD) i Holandija (15,8 hiljada USD).

Iste godine uvezeno je u visini od 4,55 miliona USD, i to najviše iz Srbije (4,15 miliona USD).

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/Semmick Photo, artistdesign.13}