Evolucija svinja: Od neolita do globalne industrije i prerade svinjskog mesa

Uzgoj svinja ima dugu istoriju koja počinje pre oko 9.000 godina, u razdoblju neolita. Prvi dokazi o domestifikaciji svinja potiču iz Kine i jugoistočne Azije, oko 7000. godine pre nove ere.

Tada su ljudi počeli da pripitomljavaju i divlje svinje radi mesa, masti i kože. Nešto kasnije, počele su da se uzgajaju i u Mesopotamiji i Anatoliji (današnji Bliski Istok i Turska).

Zanimljivo je da su evropske i azijske evoluirale iz različitih linija divljih svinja, ali su se kasnije međusobno ukrštale, posebno s migracijama ljudi i širenjem poljoprivrede.

Svinje su među najranije pripitomljenim životinjama, zajedno sa psima, ovcama i govedima. Jedan od razloga za njihovu domestifikaciju bio je njihov način ishrane.

Razvoj uzgoja kroz istoriju

Svejedi su, mogu da jedu gotovo sve, uključujući korenje, ostatke hrane, voće, povrće..., što ih čini lakima za hranjenje čak i u uslovima siromašnih resursa.

Uz to, brzo rastu i razmnožavaju se, a prosečno imaju od 8 do 16 prasadi po leglu, što je još jedan razlog zašto su postale važan izvor hrane. Ipak iznad svakog proseka je jedna krmača u Brazilu, koja je u januaru ove godine na svet donijela čak 45 prasića!

Inače, meso im je bogato i ukusno, a koristi se gotovo cela životinja: meso, mast, koža, pa čak i creva za proizvodnju kobasica.

U rimsko doba svinje su postale važan izvor hrane, posebno za vojsku i stanovništvo u gradovima, pa su proširili uzgoj po celom carstvu.

U Srednjem veku su bile ključne za ishranu Evrope. Mnoge su bile puštene da slobodno pasu po šumama, a praksa žirenja zadržala se sve do kasnijeg srednjeg veka.

Kolonizacijom su prenesene u Ameriku gde su postale temelj farmi, a selekcijski uzgoj doveo je do razvoja današnjih rasa, poput Landrasa i Jorkšira. Industrijski uzgoj postao je visoko razvijen i tehnološki sofisticiran, uz primenu genetike i održivih metoda.

Osim navedenih, ostale najbolje mesne rase su: Velika bela, Berkšir, Durok, Pietren, Tamworth, Mangulica...

Tehnologija, genetika i održivost

Danas, uzgoj ovih životinja uključuje visoku tehnologiju i sofisticirane metode. Genetski izbor omogućava uzgoj grla koja brže rastu, imaju više mesa i manje masti, poznatih kao "lean meat".

Automatske hranilice, ventilacija, kontrola klime, pa čak i roboti za nadzor koriste se na velikim farmama. Senzori i veštačka inteligencija takođe se koriste za praćenje zdravlja svinja i otkrivanje bolesti.

Uz to, sve više se podstiče ekološki i održivi uzgoj, u kojem ove inteligentne životinje žive u boljim uslovima, bez antibiotika i s više prostora. Ekološke farme omogućavaju im prirodnije ponašanje, poput kopanja i valjanja u blatu.

U nekim zemljama, poput Švedske, zakoni strogo štite dobrobit svinja, zabranjujući, na primer, sečenje repova.

Globalna proizvodnja i tržište svinjskog mesa

Kina prednjači u svetskoj proizvodnji svinjetine, s više od 50 odsto svetskog udela. U 2024. godini, Kina je proizvela 57,06 miliona tona svinjskog mesa, dok su Evropska unija i Sjedinjene Američke Države takođe značajni proizvođači, s 21,25, odnosno 12,61 miliona tona.

Ostale zemlje poput Brazila, Rusije i Vijetnama takođe imaju veliki udeo u globalnoj proizvodnji svinjskog mesa.

Najčešći proizvod od svinjskog mesa je šunka čija je globalna tržišna vrednost procenjena na 35 milijardi USD u 2024. godini, s očekivanim rastom do 2032. godine, podaci su Svetske organizacije za poljoprivredu i hranu (FAO).

Prema istom izvoru, u Španiji, specijalizovanoj za izvoz šunke, najpoznatija je iberijska, koja je u 2020. godini ostvarila izvoz od više od 40.000 tona, s vrednošću većom od 1,2 milijarde eura.

Uzgoj svinja u zemlji i regionu

U Srbiji, na dan 1. decembra 2024. godine broj svinja iznosio je 2.349.176 grla, što predstavlja porast od 9,7 odsto u odnosu na isti datum prethodne godine, podaci su Republičkog zavoda za statistiku. Najveći broj svinja uzgaja se na području Vojvodine, koji čini 43,7 odsto ukupnog broja svinja u zemlji.

Ipak, u prethodnom desetogodišnjem periodu od 2015. do 2024. godine u Srbiji je primetan pad broja grla svih vrsta stoke, osim ovaca, a broj svinja godišnje se smanjivao za 3,2 odsto.

Prema podacima tamošnjeg Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i ribarstva, u Hrvatskoj je broj svinja u 2024. godini iznosio oko 852.500 grla.

U Bosni i Hercegovini 2024. godine broj svinja bio je 441.714. To je smanjenje od 12 odsto u odnosu na prethodnu godinu, kada je bilo 499.705 grla, podaci su tamošnjeg Državnog zavoda za statistiku.

RZS: Pad broja grla svih vrsta stoke u Srbiji, osim ovaca. Posledice mogu biti ozbiljne

Svinjogojstvo je industrija koja je kroz povijest prošla mnoge faze, od jednostavnog uzgoja u neolitu do modernih tehnologija i održivih praksi. Danas je svinjetina jedan od najvažnijih izvora mesa u svijetu, s globalnim proizvodima i izvoznim tržištima koji igraju ključnu ulogu u prehrambenoj industriji.

^{Naslovna fotografija: Depositphotos/grafvision, Shutterstock/artistdesign.13}