Grožđe, od antičkih vinograda do globalnog biznisa teškog milijarde dolara

Grožđe je voće sa hiljadugodišnjom tradicijom, čija priča seže daleko pre pojave prvih pisanih civilizacija. Arheolozi su u Gruziji pronašli ostatke amfora starih oko 8.000 godina, sa tragovima vinske kiseline, što upućuje na to da su ljudi tada već poznavali vinarstvo.

Slični dokazi pronađeni su i u drevnom Egiptu, gde su freske prikazivale berbu grožđa i proizvodnju vina, te u Mezopotamiji (područje u jugozapadnoj Aziji između reka Eufrata i Tigrisa), gde su ga Sumerani uključili u verske rituale.

Stari Grci vinovu lozu smatrali su darom boga Dioniza, dok su je Rimljani slavili kroz kult Bakha, boga vina i zabave. Rim je uveo sistemsko podizanje vinograda, širio lozu po celom tadašnjem carstvu, od Španije do Britanije, te postavio temelje mnogih današnjih vinogradarskih regiona. Taj antički odnos prema vinu kao simbolu zajedništva, kulture i užitka u velikoj meri živi i danas.

Globalni vinogradi i proizvodnja

Prema podacima Svetske organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), danas vinova loza zauzima oko 6,7 miliona hektara širom sveta, a godišnja svetska proizvodnja grožđa iznosi približno 75 miliona tona. Više od polovice tih količina dolazi iz samo pet država. Najveći proizvođač je Kina sa gotovo 19 % svetskog udela, zatim tu su Italija i Francuska koje su poznate po vekovnim vinogradarskim tradicijama, sledi SAD sa Kalifornijom kao vinogradarskim gigantom i Španija, lider po površinama vinograda.

Osim za svežu konzumaciju, grožđe se prerađuje u vino, sokove i sušene proizvode. Oko trećina svetske proizvodnje ide na stolove potrošača kao sveže voće, dok ostatak završava u bocama vina ili kao suvo grožđe, kojeg se godišnje proizvede oko 1,4 miliona tona.

U svetu se godišnje proizvede oko 258 miliona hektolitara vina, a najveći proizvođači su Italija, Francuska i Španija. Najveći izvoznici vina su Italija, Španija i Francuska, dok uvozni rekorderi uključuju SAD, Njemačku i Veliku Britaniju.

Ekstremne vrućine najveća su pretnja uzgoju vinove loze, posebno pogođena Evropa

Kad je reč o svežem grožđu, Peru i Čile dominiraju kao izvoznici, dok Holandija i Italija služe kao glavna evropska distribucijska čvorišta.

Najveći vinsko-kultiviran region na svetu je Kastilja-La-Manča u Španiji koja obuhvata oko 500.000 hektara vinograda. Iako se ovde proizvodi veliki obim jeftinijih vina, region sve više privlači pažnju inovativnih vinara koji žele da podignu kvalitet.

Drugi po veličini je francuski vinski region Langdok-Rusilon sa približno 230.000 hektara vinograda. Značajan deo vina dolazi iz oznaka AOC (označavanje kontrole porekla) i PGI (Zaštićena geografska oznaka), ali region je takođe poznat po velikoj proizvodnji masovnih sorti.

Crna Gora se može pohvaliti najvećim vinogradom u jednom komadu u Evropi. Riječ je o plantaži Ćemovsko polje koje se prostire se na oko 2.300 hektara u jednoj parceli. Vlasnik je kompanija "13. jul - Plantaže", a vinograd sadrži više od 11 miliona loza, uglavnom autohtone sorte Vranac.

Prema Ginisovoj knjizi rekorda, najveći grozd težio je čak 10,12 kilograma. Ovaj rekord postavljen je 4. avgusta 2018. godine u Los Palasios Viljafranka u Španiji, a pripisan je vinaru Sebastiánu Gomezu Falkonu. Raniji rekord od 9,4 kg držao je Čile još od 1984. godine.

Nutritivno bogatstvo u sitnim bobicama

Grožđe je nutritivno vredno voće bogato vitaminima C i K, kalijumom, vlaknima i antioksidansima, posebice resveratrolom, koji se povezuje sa kardiovaskularnim zdravljem. Sadrži 80-85 % vode, što ga čini laganom, ali energetskom namirnicom.

Dvanaest najpoznatijih i najrasprostranjenijih vinskih sorti grožđa, onih od kojih nastaje većina svetskih vina obično se deli na crne (crvena vina) i bele (bela vina).

Crne sorte (crvena vina):

1. Kaberne Sovinjon, kralj crnih sorti, daje snažna, taninska vina sa aromama crnog ribiza i cedrovine, uzgaja se diljem sveta
2. Merlo, mekša, voćnija crna sorta, često mešana s Kaberne Sovinjonom
3. Pino Noar, zahtevna sorta, daje elegantna, laganija vina sa okusom trešnje i maline
4. Sira/Širaz, punog tela, bogata začinskim notama
5. Grenaš/Garnača, voćna i topla, često korištena u blendovima južne Francuske i Španije
6. Tempraniljo, oslonac španske Roje i Ribere del Duero, daje vina od svežih voćnih do moćnih odležanih

Bele sorte (bela vina):

1. Šardone, najpoznatija bela sorta, od šampanjca do puterastog Šardonea iz Kalifornije
2. Sovinjon blan, sveža, aromatična vina sa notama citrusa i trave
3. Rizling, od suvih do slatkih vina, sa visokom kiselošću i notama koštunjavog voća, kralj nemačkih vinograda
4. Pino Griđio/ Pino Gri, lagana, sveža bela vina popularna u Italiji
5. Traminac, intenzivno aromatična sorta sa notama ličija i ruže
6. Šenen Blan, izuzetno svestrana, od suvih, penušavih do slatkih vina

Proizvodnja u Srbiji, Hrvatskoj i Federaciji BiH

Prema podacima Državnog zavoda za statistiku (DZS), u Hrvatskoj su površine pod vinogradima u 2024. godini iznosile 19.938 hektara, proizvedeno je 98.262 tona grožđa te 603.000 hektolitara vina.

Proizvodnja grožđa i vina, prema podacima Agencije za plaćanja u poljoprivredi, ribarstvu i ruralnom razvoju (APPRRR), se odvija na 29.844 poljoprivrednih gazdinstava na 58.683 parcela.

Dekanter 2025: Veliki uspeh domaćih vinarija, imamo sedam zlatnih medalja!

Najzastupljenije sorte vina po proizvodnji su: graševina, malvazija istarska, plavac mali crni, šardone i merlo.

Vinogradi u Federaciji Bosne i Hercegovine se prostiru na površini od 4.000 hektara na kojima je tokom 2024. godine proizvedeno 34.915 tone grožđa. Prinos po čokotu je iznosio 2,5 kilograma šta je, u usporedbi s urodom iz prethodne godine više za 47 %.

U Republici Srpskoj pod vinogradima je 603,9 hektara, a proizvedeno je 2.607,6 tona. Dakle, ukupno je u 2024. godini u Federaciji BiH i Republici Srpskoj proizvedeno 37.522,6 tona grožđa, stoji u izvještaju MSTEO Bosne i Hercegovine na osnovu raspoloživih statističkih podataka i podataka nadležnih entitetskih ministarstava za poljoprivredu.

Prema Republičkom zavodu za Statistiku, u Srbiji su se u 2024. godini vinogradi prostirali na površini od 17.719 hektara, sa prosečnim prinosom od 7,3 t/ha, a ukupan rod bio je 129.739 t. Najviše se uzgaja na području Župe, Fruške gore i Vranja.

Grožđe danas nije samo voće, ono je poljoprivredna kultura sa velikim ekonomskim uticajem. Procenjuje se da svetska trgovina ovim voćem i vinskim proizvodima vredi više od 40 milijardi dolara godišnje.

I dok su drevni narodi uživali u vinu kao daru bogova, današnji potrošači u njemu pronalaze spoj tradicije, gastronomije i hedonizma. Kroz milenijume, od antičkih svečanosti posvećenih Bakhu do modernih vinskih festivala, grožđe ostaje simbol zajedništva, blagostanja i užitka, a svaki gutljaj vina podsetnik je na tu dugu i bogatu historiju.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/BearFotos, artistdesign.13}