Dario Ivić o egzotičnoj biljnoj bakteriji koju moramo "držati na oku"

Bolesti životinja neretko privlače pažnju šire javnosti, tome smo nedavno svedočili kod pojave afričke svinjske kuge, potom slinavke i šapa. Međutim, jako malo se govori o ono što se događa kod biljaka, odnosno primarne proizvodnje, koja hrani i životinje i nas.

Ne tako davno, pojava jedne egzotične biljne bakterije napravila je ogromne štete u Evropskoj uniji. Riječ je o Xylella fastidiosa koja je pre desetak godina "pokosila" zasade maslina na jugu Italije, a danas je pod obaveznim nadzorom.

"Globalna trgovina je takva da se malo toga zapravo kontroliše i da se puno toga unosi u nova područja, a to je posebno interesantno kod novih uzročnika bolesti kod biljaka i novih štetočina, najpre insekata koji su iz drugih krajeva sveta došli u naše područje", naveo je dr Dario Ivić, iz Hrvatske agencije za poljoprivredu i hranu (HAPIH) tokom predavanja na nedavno održanoj konferenciji "Sigurnost hrane: Nauka u akciji" u Mostaru.

Naveo je primer južnoameričkog moljca paradajza, štetočine koja je na područje Bosne i Hercegovine i Hrvatske došla iz Južne Amerike i poharala plastenike, pa su proizvođači prinuđeni da koriste insekticide kako bi ga suzbili.

Ozbiljne posledice imalo bi širenje Xylella fastidiose

U slučaju pojave bakterije Xylella fastidiosa, posledice bi bile daleko razornije. Najveća je pretnja maslinama, bademu i nekim vrstama ukrasnog bilja. U mnogim slučajevima uzrokuje potpuno sušenje biljke jer živi u provodnim snopovima i guši je, odnosno onemogućava unos vode.

Kada bi se proširila po celoj Evropskoj uniji, procene pokazuju da bi gubici iznosili 5,49 milijardi evra. Izračunati su i parametri promena u domaćoj ceni proizvoda, odnosno došlo bi do 100% rasta. Dakle, poskupeli bi bademi, trešnje, maslinovo ulje i sve ono što napada. Procenjeno je i da bi skoro 300.000 ljudi izgubilo posao.

Radi se o bakteriji koja je milenijumima bila prisutna uglavnom u Srednjoj Americi i na jugu SAD-a, do razvoja globalne trgovine. Smatralo se da nije prisutna u Evropi, sve dok se od 2005. do 2008. godine nije počelo događati nešto sa maslinama na jugu Italije.

"Maslinari su zapazili da im se masline polako suše, da ih zahvata jedna nepoznata bolest. Prepisivali su to nekim gljivičnim patogenima, drugim faktorima, čak povezivali neke insekte sa time", naveo je dr Ivić, dodavši da se infekcija širila i zbunjivala čak i naučnike koji u tom momentu nisu znali šta ubija stabla maslina koja su inače žilava i robusna.

Iako je tada zvučalo nezamislivo, sproveli su analizu na bakteriju Xylella fastidiosa, a nakon što je potvrđeno prisustvo, nazvali su je bolest "brzo odumiranje" i ispostavilo se da je lokalna južnoitalijanska sorta na nju vrlo osetljiva.

"Posekli su masline, možete misliti kakav je to bio šok poljoprivrednim proizvođačima, kad im dolaze sanitarni inspektori u pratnji naoružanih karabinjera, bilo je i sukoba", podsetio je predavač iz HAPIH-a, navodeći kako je pojava ove bakterije zapravo označila veliku promenu u pristupu i percepciji biljnog karantina.

Prenosi je penušavi cvrčak

Tokom istraživanja, otkriveno je da je Xylella fastidiosa u Italiju došla preko uvoza ukrasnog bilja iz Kostarike, a pronašla je vrlo efikasnog prenosioca, penušavog cvrčka koji je bio široko rasprostranjen i započeo epidemiju biljne bolesti.

Nakon toga, EU je propisala da svaka država članica mora da sprovodi obavezan nadzor nad ovom bakterijom, potom su je otkrili na Korzici, Azurnoj obali, u Španiji na bademu, gde uzrokovala ogromne štete i velike gubitke, te na vinovoj lozi na Balearskim otocima, a zadnji nalazi stižu iz Portugala gde je nađena na ukrasnim biljkama, bademu i maslini.

"Propisi inače o biljnom karantinu nalažu svakoj državi da ukoliko se nađe karantinski biljni parazit ili štetočina, mora prduzeti mere iskorenjivanja. Ako to nije moguće, onda se prelazi na mere ograničavanja širenja. I to je ono što je obaveza", napominje Ivić, dodajući da svaka država mora da ima obavezni krizni plan u slučaju pojave bakterije Xylella fastidiosa, da sprovodi obavezan i statistički utemeljen nadzor na njenu prisutnost.

Maslinik, ali na Fruškoj gori - rod stigao već u prvoj godini

On podrazumijeva uzimanje uzoraka kako bi se rano otkrila. U Hrvatskoj, kako je rekao, godišnje uglavnom obilaze obalni deo kao područje većeg rizika, te sprovode nadzor u rasadnicima. Reč je između 200 i 500 uzoraka biljnog materijala koji se testira.

Inače, Evropska unija propisuje da se u slučaju nalaza uspostavlja karantinsko područje 50 metara od zaražene biljke, što je kod ove bakterije dosta nezgodno jer se prenosi insektima koji sisaju biljni sok, pa nalazi mogu biti dosta nepravilno raspoređeni u prostoru. Oko tog područja se uništavaju sve biljke domaćini, odnosno sprovodi se maksimalno krčenje.

"To znači, ako nađete jednu maslinu, vinovu lozu ili biljku trešnje, koja je zaražena i morate 50 metara oko nje popisati sve druge biljke domaćine, a Xylella fastidiosa ima više od 600 biljaka domaćina, naći izvođača radova koji će to uništiti i organizovati naknadu za vlasnika", precizirao je predavač, pozivajući na kraju sve one koji imaju barem i jedno stablo biljke domaćina da se informišu o ovoj bakteriji.

Kad bi ušla u područje koje ima tradiciju vinogradarske proizvodnje, a tu su sve mediteranske zemlje, predstavljala bi veliki rizik. Takođe, može zaraziti i hrast, jasen i brest, i mnoge druge vredne vrste šumskog drveća i uzrokovati ogromne štete u šumarstvu. Ono što čini problem u Evropi je da je insekt koji je prenosi, penušavi cvrčak, Philaenus spumarius, široko raširen.