Lešnik - od praistorije do milionske svetske industrije

Lešnik (Corylus avellana) prati čoveka hiljadama godina. Arheološki nalazi pokazuju da je bio deo ishrane još u mezolitu, pre gotovo 10.000 godina, a spominje se i u delima antičkih pisaca poput Teofrasta i Plinija Starijeg.

U Ameriku su ga doneli evropski doseljenici, a prva komercijalna sadnja zabeležena je u 18. veku. Danas je globalno cenjena kultura i nezamenjiv sastojak prehrambene industrije.

Godišnje se proizvede 1,13 miliona tona

Najveća plantaža nalazi se u Turskoj, u Crnomorskoj regiji, proteže se na čak 700.000 hektara i predstavlja 60 odsto nacionalne proizvodnje. U italijanskoj pokrajini Pijemont zasadi su na 65.000 ha, u SAD-u (Kalifornija) 40.000 ha, Španiji (Katalonija) 30.000 ha...

Prema podacima Svetske organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), globalna proizvodnja lešnika u ljusci u 2023. godini iznosila je oko 1,13 miliona tona. Turska dominira sa udelom od 60 do 70 odsto, a čak 82 odsto svetskog izvoza dolazi upravo sa obala Crnog mora. Sledi Italija sa oko 100 hiljada tona, dok značajne količine proizvode Azerbejdžan, Sjedinjene Američke Države (uglavnom Oregon), Gruzija i Španija.

U Evropi su najveći kupci lešnika Nemačka, Švajcarska i Francuska, dok Italija, osim što je i sama veliki proizvođač, uvozi znatne količine iz Turske za potrebe svoje čokoladne industrije.

Najviše se koriste u prerađivačkoj industriji

Iako se lešnici konzumiraju sirovi ili prženi, njihova prava vrednost leži u prerađivačkoj industriji. Sastavni su deo gianduje (italijanski slatki čokoladni namaz), pralina, krokanta, nugata i brojnih čokoladnih kreacija. Najpoznatiji proizvod je sigurno Nutella, na koju otpada čak četvrtina svetske potrošnje. Osim toga, koristi se i ulje lešnika, cenjeno u kulinarstvu zbog bogatog ukusa i povoljnog masnokiselinskog sastava.

Na 100 grama, lešnik donosi oko 628 kalorija, a obiluje zdravim mastima (najviše mononezasićenima), proteinima i vlaknima. Odličan je izvor vitamina E, magnezijuma, mangana i bakra. Upravo zbog toga stručnjaci ga svrstavaju među najzdravije orašaste plodove.

Iako skromnijeg obima, proizvodnja raste i u jugoistočnoj Evropi. Srbija se poslednjih godina sve ozbiljnije pozicionira na evropskoj karti proizvođača. Prema poslednjim podacima Republičkog zavoda za statistiku, Srbija zauzima četvrto mesto u Evropi sa proizvodnjom od oko 8.910 tona u 2024. godini, na površini od 8.718 hektara.

Prema podacima tamošnjeg Državnog zavoda za statistiku, u Hrvatskoj je 2024. godine proizvedeno 3.348 tona, što je znatan porast u odnosu na prethodni period. Od te količine, 3.334 t usmereno je na tržište, dok je 14 t bilo namenjeno za sopstvene potrebe.

Zdrava grickalica koja simbolizuje izobilje, dobro zdravlje i plodnost

Prema Spoljašnjo-trgovinskoj komori Bosne i Hercegovine, u 2023. godini lešnika u ljusci izvezeno je 52 tone u vrednosti od 120.000 evra, a oljuštenog skoro 43 t u vrednosti od 317.000 evra.

Budućnost "kralja orašastih plodova"

Lešnik je danas strateška kultura na globalnom nivou, a klimatske promene i rast potražnje otvaraju nove izazove i prilike. Dok Turska i dalje čvrsto drži primat u proizvodnji i izvozu, evropske zemlje poput Italije i Španije razvijaju nove zasade, a sve više prostora za rast vide i proizvođači iz Srbije, Hrvatske i BiH.

Od praistorijske hrane do ključnog sastojka globalne industrije poslastica, lešnik je postao više od orašaste grickalice, on je simbol tradicije, ekonomije i užitka u svakom zalogaju.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/DUSAN ZIDAR, artistdesign.13}