Plavi dragulj: Šljiva kao simbol tradicije i zdravlja

Iako možda nije među najeksponiranijim "supervoćem" današnjice, šljiva i dalje ima izuzetno važno mesto u globalnoj poljoprivredi, prehrambenoj industriji i narodnoj medicini.

Prvi tragovi njenog uzgoja datiraju još iz neolita, a spominje se u zapisima starih civilizacija Mesopotamije, Persije i antičke Grčke. Vrsta Prunus domestica, najraširenija u Evropi, potiče sa prostora Kavkaza i Istočnih Alpa, dok su azijske vrste, poput Prunus salicina, poreklom iz Kine.

U svetu postoji više stotina sorti šljiva

Danas postoji više stotina sorti šljiva. Među najpoznatijima su Stenlej, Čačanska lepotica, Čačanska rodna, Čačanska najbolja, Victoria, Damson, Greengage, Mirabelle, President... U Srbiji i Bosni i Hercegovini dominira starinska sorta požegača, izuzetno cenjena u proizvodnji rakije. U Hrvatskoj se najčešće uzgajaju srednje rane sorte pogodne za preradu.

Tokom srednjeg veka, šljiva se sve češće pojavljuje u evropskim i arapskim zapisima, ne samo kao prehrambena namirnica, već i kao sastojak u medicinskim preparatima i alkoholnim pićima.

Danas se i dalje uzgaja širom sveta, beležeći milionske prinose i značajnu međunarodnu potražnju, kako u svežem obliku, tako i kao sušeni proizvod, džem, kompot, rakija ili dodatak industrijskim prehrambenim artiklima. Posebno je zanimljiva industriji zdrave hrane zbog prirodno visokog procenta šećera i prehrambenih vlakana, što je čini mogućom alternativom rafinisanom šećeru.

Zdravstveni benefiti - mala voćka velikih potencijala

U100 grama sveže šljive nalazi se 46 kalorija, 11,4 grama ugljenih hidrata (od čega oko 6,6 grama šećera), 1,4 grama prehrambenih vlakana, 0,7 grama proteina i vrlo malo masti.

Bogate su vitaminima C, K, A, kao i kalijumom, magnezijumom, gvožđem i snažnim antioksidansima. Njena ključna aktivna jedinjenja, antocijanini, fenolna jedinjena i sorbitol doprinose poboljšanju probave, zdravlju srca i krvnih sudova, očuvanju gustine kostiju, regulaciji šećera u krvi, kao i kognitivnim funkcijama i zdravlju kože.

Suve šljive, pak, posebno su efikasne u prevenciji osteoporoze i snižavanju LDL ("lošeg") holesterola.

Kako formirati vretenasti žbun kod mladih šljiva i šta nikako ne raditi?

Prema najnovijim podacima Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO), svetska proizvodnja šljiva i trnjina (divlja šljiva) godišnje dostiže oko 12,5 miliona tona. Kina je ubedljivo najveći proizvođač na globalnom nivou, sa više od 54 odsto ukupne proizvodnje. To znači da iz te zemlje dolazi više od polovine svih šljiva koje se godišnje uberu na svetu. Na drugom mestu nalazi se Srbija, sa impresivnih 580.000 tona godišnje.

Ova brojka svrstava Srbiju u sam vrh svetskih proizvođača i potvrđuje njen dugogodišnji status voćarske sile. Naime, najveći je evropski proizvođač, a prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, ukupne površine pod ovim voćem su u 2022. godini iznosile 72.323 hektara. Slede Rumunija, Indija, Bosna i Hercegovina, te Iran, koji takođe beleže značajan udeo u globalnoj proizvodnji.

Susedna Hrvatska, koja je nekada bila značajan proizvođač, danas beleži pad proizvodnje, daleko ispod 20.000 tona godišnje. U izveštaju njihovog Državnog zavoda za statistiku, stoji da je u 2024. godini proizvedeno tek 11.423 tone.

Šljiva kao izvozni adut

Dok Kina većinu svojih šljiva koristi u preradi i domaćem tržištu, Srbija se profilisala kao značajan izvoznik, posebno smrznutih i sušenih koje redovno nalaze put do polica Evropske unije. Bosna i Hercegovina, s proizvodnjom od 150.000 do 200.000 tona godišnje, takođe izvozi znatne količine.

Naime, prema Godišnjem izvještaju iz područja poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja za BiH, u 2023. proizvedeno je ukupno 163.767 tona, uključujući Republiku Srpsku i Brčko distrikt. S druge strane, Hrvatska više uvozi nego izvozi. Godišnje se uveze gotovo 1.200 tona, najviše iz Srbije i Severne Makedonije.

Uzimajući u obzir svetsku populaciju od približno 8,1 milijardu ljudi (procena za 2025. godinu) i godišnju proizvodnju od 12,5 miliona tona, dolazimo do proseka od oko 1,54 kilograma šljiva po glavi stanovnika godišnje.

Ipak, kada se razmotre nacionalne statistike, neke zemlje daleko nadmašuju globalni prosek, Naime Bosna i Hercegovina proizvede čak 93 kilograma šljiva po stanovniku godišnje, zatim Srbija oko 70 kg, Moldavija 36 kg, Rumunija 35 kg...

Ovi podaci ukazuju na jaku tradiciju, lokalnu potrošnju i upotrebu šljiva u domaćim prerađevinama u zemljama istočne i jugoistočne Evrope. Poređenja radi, velike izvozne sile poput Kine i SAD-a imaju znatno manju proizvodnju, ali i potrošnju po stanovniku.

Godina 2022. zabeležena je kao rekordna po globalnoj proizvodnji šljiva. Razlog tome delimično je rastuća potražnja za zdravim, prirodnim i funkcionalnim voćem. U tom kontekstu, regioni kao što su Slavonija, Šumadija i severoistočna BiH imaju jedinstvenu priliku, zbog očuvane tradicije, pogodnih klimatskih uslova i dostupnog znanja.

U vremenu kada se sve više vrednuju autentični domaći proizvodi i lokalne sorte, šljiva ima šansu da se vrati se na tron voćarske scene. Ne samo kao privredno isplativa kultura, već i kao simbol kulturne i prehrambene baštine regije.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/DUSAN ZIDAR, artistdesign.13}