Slatki saveznik zdravlja: Uloga breskve u prehrambenoj budućnosti

U senci globalno popularnih voćnih kultura poput banana, jabuka ili citrusa, breskve i nektarine i dalje zauzimaju značajno mesto na svetskoj agrarnoj karti.

Ova voćna grana, bogata istorijom, sortnom raznolikošću i prehrambenom vrednošću, beleži visoku proizvodnju i sve veću potražnju, kako u svežem obliku, tako i kroz industrijsku preradu. Regioni Mediterana i Balkana zadržavaju snažnu poziciju u ovom sektoru, dok Kina dominira kao globalni lider.

Inače, breskve (lat. Prunus persica) potiču iz severozapadne Kine, gde su uzgajane hiljadama godina. U Evropu su stigle preko Persije (današnji Iran), otuda i latinski naziv "persica". Španski istraživači doneli su ih u Novi svet, a prvi zapisi o njihovom uzgoju u Meksiku datiraju još iz 1600. godine.

Dugo vremena su se uzgajale u vrtovima aristokratije, ali tek u 19. veku počinje njihov komercijalni uzgoj, najviše u Sjedinjenim Američkim Državama. Prve plantaže zasnivale su se na sadnicama sa promenljivim kvalitetom, a istinski napredak dolazi uvođenjem kalemljenja plemenitih sorti na otporne podloge, što je omogućilo razvoj velikih voćnjaka.

Globalna proizvodnja i vodeći proizvođači

Nektarina je zapravo prirodna ili uzgojena mutacija breskve i razlikuje se po glatkoj kori, bez dlačica. Prvi put je službeno zabeležena 1936. godine u Kaliforniji.

Danas postoji nekoliko stotina sorti bresaka i nektarina, među kojima se ističu svetske Red heven, Elberta, Haleheven, Springkrest i Sunkrest, a evropske Fajet, Kardinal, RoJal glorI i Bejbi Gold. Posebne varijante uključuju razne sorte nektarina, kao i Saturn (pljosnata breskva), sve popularnija zbog oblika i slatkoće.

Koriste se u raznim oblicima i to kao sveža potrošnja, kompoti, džemovi, sokovi i umaci, za pečenje i kuvanje, u smutijima, kao suve voćne mešavine, te voćne rakije i likeri. Njihova popularnost raste zahvaljujući zdravoj percepciji i širokoj kulinarskoj upotrebi.

Prema najnovijim podacima Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO), svetska proizvodnja bresaka i nektarina u 2022. godini iznosila je približno 26,35 miliona tona, dok je 2023. zabeležen istorijski maksimum od 27,1 miliona tona.

Kina je najdominantniji proizvođač, sa čak 16,8 miliona tona godišnje, što čini između 60 i 65  odsto ukupne svetske proizvodnje. Slede Italija sa oko 1,15 miliona tona, Turska sa oko jedan milion, Grčka sa približno 894.500 i Španija sa 870.720 tona.

U 2022. godini breskve i nektarine bile su zasađene na ukupno 1,54 miliona hektara globalno, podaci su FAO-a. Prosečan prinos po hektaru iznosio je 17,1 tonu, što ovu kulturu čini relativno produktivnom, sa velikim potencijalom za industrijsku preradu i izvoz.

Daleko najveći potrošači su Grci

Globalni izvoz bresaka i nektarina u 2024. godini dosegao je 1,9 miliona tona, ukupne vrednosti oko 2,9 milijardi američkih dolara. Španija je vodeći izvoznik sa 689.000 tona godišnje, čime drži oko 36 odsto svetskog tržišta. Slede Turska sa 262.000 tona (oko 14  odsto), zatim Grčka, Čile, Italija i Uzbekistan. Zanimljivo je da Kina, iako najveći proizvođač, izvozi relativno malo s obzirom da se većina roda konzumira u zemlji ili prerađuje.

Sa godišnjom proizvodnjom od oko 24 miliona tona i svetskom populacijom od 8,1 milijardi ljudi (procena za 2025.), globalna potrošnja iznosi oko 2,96 kilograma po osobi godišnje.

Ipak, situacija varira po regionima. Prema podacima FAO-a iz 2024. godine, najveći potrošači po glavi stanovnika su: Grčka 58 kg, Italija (18 kg), Kina (12 kg), Španija (9,6 kg).

Prema Ginisovoj knjizi rekorda, najveća službeno priznata breskva uzgojena je 2002. godine u Mičigenu (SAD), težine 725 grama. Međutim, postoje i noviji (veći) primerci, ali još uvek nisu službeno potvrđeni.

S obzirom da prosečna teži između 130 i 175 grama, a izuzetno veliki plodovi dostižu oko 224 g, ovi rekordi predstavljaju višestruko uvećane primerke.

Važna uloga na svjtskoj prehrambenoj sceni

Na području Jugoistočne Evrope, proizvodnja bresaka i nektarina ima dugu tradiciju i solidne temelje.

Srbija je vodeća u regionu, sa proizvodnjom od skoro 80.000 tona bresaka i nektarina u 2022. godini. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku ovo voće se uzgaja na više od 7.230 hektara, a prosečan prinos je 10.974 tone po hektaru.

Hrvatska je prema podacima tamošnjeg Državnog zavoda za statistiku u 2024. proizvela oko 3.484 tone, od čega je za tržište bilo namenjeno 3.276 t, a za sopstvenu upotrebu 208 tona.

Plavi dragulj: Šljiva kao simbol tradicije i zdravlja

Prema Godišnjem izveštaju Ministarstva spoljašnje trgovine i ekonomskih odnosa iz područja poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja za Bosnu i Hercegovinu, u 2023. proizvedeno je ukupno 6.468 tona, uključujući Republiku Srpsku i Brčko distrikt.

Breskve i nektarine nastavljaju da igraju važnu ulogu na sjetskoj agrarnoj i prehrambenoj sceni. Kina je neprikosnoveni lider u proizvodnji, dok evropske zemlje, posebno Grčka, Italija, Španija i Turska kombinuju visoku potrošnju i izvoz.

U vremenu sve većeg interesovanja za funkcionalnu hranu, lokalne sorte i autentične proizvode, imaju značajan potencijal. Njihova nutritivna vrednost, gastronomska svestranost i bogata istorija čine ih voćem koje ima mnogo više da ponudi od pukog letnjeg dezerta.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/BearFotos, artistdesign.13}