Banka gena - garant očuvanja resursa hrane

Da li je Banka biljnih gena nastala kao rezultat globalnog strahovanja za očuvanje resursa hrane na svetskom nivou? Kakva bi bila situacija ako te banke ne bi bilo? Da li bi u tom slučaju pretilo izumiranje autohtonih sorti? Ili je to mogućnost da preovlada GMO hrana? Dakle, koji je osnovni razlog osnivanja takvih banaka širom sveta?

Biološki diverzitet je osnova ljudskog postojanja. Njegova uloga u održivom razvoju i borbi protiv gladi u svetu imaće u budućnosti od neprocenljivi značaj.

Stare sorte rezervoar raznovrsnosti

Stare sorte danas predstavljaju dragocen rezervoar genetičke raznovrsnosti i materijal za stvaranje novih sorti. Veća genetička varijabilnost znači i veću sposobnost prilagođavnja raznovrsnim promenama životne sredine, uključujući nove bolesti, štetočine i klimatske promene, a danas zbog klimatskih promena i nekontrolisanog iskorišćavanja prirodnih resursa biljne vrste nestaju mnogo brže nego ranije.

Hoće li u budućnosti biti dovoljno hrane?

Koliko će ishrana stanovništva biti značajna u budućnosti govori i podatak da se 2050. godine očekuje porast svetske populacije na 10 milijardi ljudi, pa će se javiti i problem ishrane naglo rastuće populacije, a to zbog specifičnosti poljoprivredne proizvodnje i praktično neograničene industrijske tehničko-tehnološke mogućnosti proizvodnje hrane, ipak može da prouzrokuje nestašicu ovog vitalnoga resursa i to u svetskim razmerama.

Iscrpljivanje svetskih rezervi hrane

Već su danas loša i nedovoljna ishrana, odnosno glad i umiranje od gladi, raširena pojava koja ima ogromne razmere u svetu, a pojavljuje se kao jedan od najozbiljnijih i najtežih problema s kojima se suočavaju, nerazvijene, ali i srednje i visokorazvijene zemlje. Nedostatak dovoljnih količina hrane ima za posledicu glad i lošu strukturu kvaliteta prehrane, a to se danas smatra najvećim svetskim problemom.

Sve veći jaz između nerazvijenih i razvijenih zemalja

Primetan je proces iscrpljivanja svetskih rezervi hrane pa se aktualizuju pitanja poput ovih: kako stvoriti hranu za sve veći broj ljudi na zemlji i hoće li za to biti dovoljni dosadašnji poznati i raspoloživi resursi? Smanjivanje proizvodnje hrane po stanovniku rezultat je, opadanja ukupne proizvodnje hrane i sve bržeg povećanja svetske populacije. Osim toga, primetne su sve veće razlike u proizvodnji, potrošnji i u raspodeli poljoprivrednih proizvoda u razvijenim i u nerazvijenim zemljama, pa je i jaz između njih sve veći.

Do 2050. svet će proizvoditi 70% više hrane nego danas?

Da bi se u budućnosti stanovništvo nahranilo, poljoprivrednici će do 2050. morati proizvoditi milijardu tona žitarica više, 3 milijarde umesto 2,1 milijarde koliko se proizvodi danas. Do 2050. godine svet će morati da proizvede 70% odsto više hrane da bismo nahranili novih 2,3 milijardi ljudi kojih će tada, prema UN-ovim predviđanjima, biti 9,1 milijardu, podaci su Svetske organizacije za hranu (FAO).

Zašto je značajno postojanje banke gena?

I zbog svega ranije rečenog nam je, između ostalog potrebna banka biljnih gena. Pokušali smo, zato, da od Direkcije za nacionalne referentne labaratorije, u okviru koje je formirana i Banka biljnih gena, saznamo odgovore o značaju koji Banka biljnih gena ima za poljoprivredu svake zemlje, pa i Srbije.

Banka biljnih gena je mesto čuvanja posebno organizovanih i visoko specijalizovanih kolekcija biljnih genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu, koji sadrže funkcionalne jedinice nasleđivanja i koji se sakupljaju, karakterizuju, održavaju i umnožavaju pod strogo kontrolisanim i posebnim uslovima, u skladu sa usvojenim međunarodnim standardima.

Šta su biljni genetički resursi?

Prema njihovim rečima, biljni genetički resursi predstavljaju prirodne resurse značajne za ishranu ljudi i životinja, kao i za obezbeđivanje sirovina za industriju. Biljne genetičke resurse u poljoprivredi čine: lokalne populacije, genotipovi, stare i nove sorte: žitarica, krmnih i industrijskih biljaka, povrća, lekovitih, aromatičnih i hortikulturnih biljaka, voćaka i vinove loze, njihovi divlji srodnici, kao i biljni oplemenjivački materijal od stvarne ili potencijalne vrednosti za poljoprivredu.

Očuvanje biljnih genetičkih resursa značajno za opstanak čovečanstva

"U užem smislu, Banka biljnih gena predstavlja objekat u kome se u strogo kontrolisanim uslovima čuvaju uzorci biljnih genetičkih resursa na srednji rok (na +4ºC do 20 godina) i dugi rok (-20ºC preko 50 godina). Ona predstavlja neophodni činilac vođenja nacionalne i globalne politike očuvanja biljnih genetičkih resursa. Osnovni zadatak banke biljnih gena je da čuva identitet i vitalnost uzoraka semena biljnih genetičkih resursa. Očuvanje biljnih genetičkih resursa je od neprocenljivog značaja za opstanak čovečanstva, zbog njihove otpornosti na stres, bolesti, štetočine i korove. U širem smislu, Banka biljnih gena predstavlja promotera, organizatora i realizatora aktivnosti na očuvanju biljnih genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu, kao i nacionalnog nosioca rada na upravljanju biljnim genetičkim resursima", objašnjavaju u ovoj državnoj instituciji.

Uloga banke gena višestruka

Banka biljnih gena, funkcioniše u sastavu Direkcije za nacionalne referentne laboratorije Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, na osnovu člana 41. Zakona o bezbednosti hrane.

Uloga Banke biljnih gena je višefunkcionalna. Osim čuvanja kolekcije semena i sadnog materijala, banka obavlja i registraciju uzoraka semena, njihovo čišćenje, sušenje, pakovanje, skladištenje i održavanje; umnožavanje i regeneraciju uzoraka; skladištenje duplikata uzoraka semena; organizovanje održavanja ili održavanje kolekcije sadnog materijala, razmenu uzoraka sa drugim bankama gena u svetu; održavanje baze podataka o biljnim genetičkim resursima; saradnju sa naučno-istraživačkim institucijama i obavljanje drugih poslova iz te oblasti.

Kakvo je stanje u Srbiji i svetu po pitanju očuvanja biljnih gena?

Srbija učestvuje u svim međunarodnim instrumentima za očuvanje biljnih genetičkih resursa i smatra da se međunarodne obaveze u pogledu poljoprivrede i biodiverziteta međusobno podržavaju. "Zaključeno je da je u ovom trenutku neophodno dodatno zakonodavstvo na temu upravljanja biljnim genetičkim resurima. Od novog zakona u ovoj oblasti zavisi važnost i transparentnost upravljanja i korišćenja biljnih genetičkih resursa za hranu i poljoprivredu u našoj zemlji", kažu u ovoj instituciji.

Strateški dokumenti garancija ispunjavanja obaveza

Značajni su i već usvojeni strateški dokumenti o poljoprivredi i ruralnom razvoju, upravljanju prirodom, biodiverzitetom, životnom sredinom. Nova Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja (2014-2024), kao i Strategija biodiverziteta (2011-2018) pokazuju kako će biti realizovan veliki broj obaveza politike vezane za biodiverzitet, koncentrišući se na relevantne domaće i međunarodne aspekte.

Važna uloga poljoprivrednika, naučnika i privrednika

Vladina politika koja se odnosi na poljoprivredne biljne genetičke resurse predstavljena je i u novom nacrtu Zakona o upravljanju biljnim genetičkim resursima i nacrtu Nacionalnog programa očuvanja biljnih genetičkih resursa.

Inače, od istraživačkih instituta, fakulteta, privatnog sektora, drugih organizacija i zainteresovanih strana, kao i poljoprivrednika, očekivaće se da preuzmu deo odgovornosti za sprovođenje obaveza u oblasti očuvanja biljnih genetičkih resursa. Očekuje se da će takav pristup postići željene rezultate donošenjem Zakona o upravljanju biljnim genetičkim resursima za hranu i poljoprivredu.

Subvencije za očuvanje biljnih genetičkih resursa

U očuvanju biljnih genetičkih resursa aktivnu ulogu imaju i poljoprivrednici. U Srbiji se s tim u vezi daju subvencije poljoprivrednicima koji rade na tom zadatku. Maksimalni iznosi subvencije po korisniku su 2 miliona dinara.

Očuvanje biljnih genetičkih resursa, kao dela ukupne biološke raznovrsnosti, izuzetno je važno za zadovoljavanje prehrambenih, zdravstvenih i drugih potreba, te su kolekcije biljnih genetičkih resursa nastale iz sredstava javnih prihoda Republike Srbije njena svojina. U Banci biljnih gena kažu da je od vitalne važnosti je da naša zemlja osigura visok nivo očuvanja, zaštite i održivog korišćenja biljnih genetičkih resursa i utvrdi okvire i način pristupa biljnim genetičkim resursima i razmene tehnologija.

Oni dodaju da naročito značajno i očuvanje tradicionalnih znanja i veština povezanih sa održivim korišćenjem biljnih genetičkih resursa koje, takođe, poseduju poljoprivrednici.

Foto: Pexels / Pixabay