Kad sveća gori "veselo": Svetlosna tradicija koja i dalje tinja

Od pradavnih vremena ljudski rod je pokušavao da osvetli noć, što zbog straha od mraka, što zbog poslova koji mogu da se obavljaju i noću ako postoji neki izvor svetlosti. Prvobitno je to bila vatra, ali, kroz hiljade godina ljudi su razvijali i druge oblike osvetljenja. Najčešće su koristili lampe u kojima je sagorevala biljna ili životinjska masnoća u koju je ubačen fitilj zapaljen sa jedne strane.

Prve sveće pojavile su se pre oko 5.000 godina, na Bliskom istoku i u Kini. Nisu ni po čemu ličile na današnje, osim što su imale fitilj. Valjkast oblik današnja sveća duguje rimskim svećama, od urolanog papirusa natopljenog uljem ili nekom drugom masnoćom. Lojana sveća, pravi hit hitova u doba kad se pojavila, u 12. veku, ostala je najvažniji izvor osvetljenja sve do novog doba. Proizvodile su je mumdžije – zanatlije koje se u Srbiji pominju od prvih pisanih izvora.

Bio je to cenjen i isplativ zanat, iako su lojanice širile mnogo dima i prilično neprijatno mirisale. Seljaštvo je u to doba koristilo masnoću iz svog domaćinstva da napravi izvor osvetljenja. Voštane sveće bile su u početku rezervisane isključivo za domove plemića, dvor i crkvu.

Voskar poštovan u selu

Voskarski zanat razvio se u potpunosti iz mumdžijskog, još cenjeniji od njega i jedan od najunosnijih ljudskih zanata ikada. Majstori voskari pravili su sveće svih mogućih oblika i veličina, za slave, krštenja i druge namene. Bilo je nekad mnogo voskara, ali i posla za sve njih. Radilo se ručno i zanat se često prenosio sa predaka na potomke kroz više generacija.

Kako i kada se koristi voćarski vosak?

Posao je čist, nije fizički težak, a stanovništvo na selu veoma je poštovalo voskara i stalno kupovalo sveće od njega, jer su bile potrebne za praznik i radni dan, za veselja i za sahrane. Poljoprivrednici su nabavljali, kad god su mogli, veću rezervu sveća za duži period. Nemati dovoljno sveća u kući, smatralo se kod seljaštva kao predznak velike nesreće i jasan pokazatelj velikog siromaštva, jer je u domaćinstvu uvek postojala bar jedna sveća koja se ne pali samo zato da bi osvetlila prostoriju, nego služi isključivo za verske prilike.

Ili "suzi" ili "veselo" gori

Sveća je važan obredni predmet, kod svih društvenih slojeva, a naročito kod poljoprivrednika koji vrlo strogo poštuju stare običaje. Ona predstavlja bukvalno nadu u teškim vremenima, izlaz iz teškoća, ohrabrenje za dušu. Vosak, kao jedan od proizvoda pčela, "čistih duša", posmatran je kao sastojak bez koga nema života niti svetlosti. Kad sveća "suzi", to jest kad vosak kaplje s nje, loš je znak, kao i kad se sama od sebe ugasi. Kad, naprotiv, "veselo" gori, "u visinu", to je dobar predznak uspeha i izobilja.

Danas je voskarski zanat modernizovan mašinama za svaku fazu proizvodnje, a u 19. veku pojavio se i parafin, tako da je moguće za kratko vreme izraditi vrlo atraktivne sveće, prava umetnička dela obogaćena mirisnim sastojcima. Voskara nema mnogo, dobar deo posla preuzele su fabrike. Izuzetak su porodice s tradicijom u ovom zanatu, koje s vremena na vreme iziđu na tržište sa zanimljivim proizvodima i uvek imaju klijentelu.