Gajenje povrća u plastenicima profitabilnije

Iako je zimi zatišje u poljoprivrednim radovima na otvorenom, posla itekako ima u zaštićenim prostorima, a najviše u plastenicima i staklenicima gde se proizvodnja određene kulture može obavljati bez obzira na vremenske (ne)prilike.

"U zaštićene prostore ubrajamo sve načine zaštite biljaka od nepovoljnih klimatskih uslova, čime se omogućava njihova proizvodnja na određenom prostoru i u vremenu, dok to nije moguće obavljati na otvorenom", kaže dr Božidar Benko. Njihova svrha je, dodaje on, očuvanje toplote koja se akumulira iz solarne energije ili se uvodi pomoću grejnih sistema.

U zavisnosti od tipa i opremljenosti, u njima je moguće do određenog stepena regulisati pojedine vegetacione faktore, od temperature, relativne vlažnosti vazduha, trajanja i jačine osvetljenja, koncentracije ugljen dioksida (CO₂) i drugo.

Plastenici produžuju proizvodnju povrća i ukrasnog bilja od setve i sadnje do berbe

U poljoprivredi su plastenici itekako svrsishodni jer biljke štite od mraza produžujući tako period gajenja određene kulture, proizvodnju sadnog materijala (rasad povrća, ukorenjavanje reznica) odnosno proizvodnju povrća i ukrasnog bilja od setve i sadnje, pa do berbe. U gajenju povrća, tokom prosečnih godina, bez ekstremnih temperatura, odnosno dugih perioda visoke vlažnosti vazduha ili jakog napada bolesti i štetočina, mogu se ostvariti jednaki rezultati u prostorima takozvane domaće izrade, kao i u savremeni(ji)m objektima.

Prednost zaštićenih prostora sa sistemima za regulisanje mikroklime

Takve godine su ipak sve ređe, pa prednost već neko vreme imaju upravo zaštićeni prostori sa sistemom za regulisanje mikroklime jer umanjuju (sve ekstremnije) i nepovoljnije spoljašnje uslove. Podizanje plastenika i sličnih zaštićenih prostora poljoprivrednim proizvođačima daje određenu sigurnost i neprekidnost proizvodnje, što na kraju, u određenim tržišnim uslovima može da rezultira većom profitabilnošću.

Za rentabilnost i ekonomičnost značajna smena biljnih vrsta

Za rentabilnost i ekonomičnost ovakvih prostora, kako saznajemo, značajna je i smena biljnih vrsta tokom godine, a izbor vrste povrća i vremena proizvodnje uslovljeni su tipom zaštićenog prostora: niski tunel, visoki tunel, plastenik. Neizostavni su način grejanja, ali i klimatski uslovi, odnosno mogućnost prodaje. U odnosu na kontinentalno područje, zbog povoljnijih klimatskih uslova u mediteranskom klimatskom pojasu se korišćenje nezagrejanih zaštićenih prostora produžuje za 15-30 dana u jesen, odnosno, počinje isto toliko u rano proleće.

"Povrće koje zahteva manje svetlosti i toplote gaji se u periodu jesen-zima kada je najveći broj oblačnih dana, a povrtarske vrste s većim potrebama svetlosti gaje se u prolećnom, odnosno letnje-jesenjem periodu", kaže dr Benko. On objašnjava da su takozvane toploljubive vrste paradajz, paprika, tikvice, patlidžan dok u drugom slučaju salata, spanać, mladi luk, matovilac ne zahtevaju zagrejane prostore, pa se gaje i kao ozime kulture.

U zaštićenim prostorima obavezno je gajenje u plodoredu

U zaštićenim prostorima obavezno je gajenje u plodoredu koji predstavlja prostornu i vremensku izmenu gajenih kultura na određenoj površini. Između ponovljenog uzgoja na istoj površini trebalo bi da prođe barem 3 godine, a treba izbegavati i gajenje povrtarskih kultura iz iste porodice, jedne za drugom.

"Zbog intenzivne proizvodnje, odnosno brze smene kultura u zaštićenom prostoru i zahteva tržišta, ponekad je teško pridržavati se plodoreda", ističe dr Benko. On ističe da nepridržavanje plodosmene neretko dovodi do nakupljanja specifičnih bolesti i štetočina, jednostranog korišćenja hraniva i za posledicu ima smanjenje količine i kvaliteta prinosa.

Najvažnije štetočine u plasteniku: lisne vaši, štitasti moljac, crveni pauk, kalifornijski trips

Najvažnije štetočine u zaštićenim prostorima su: lisne vaši, štitasti moljac, bela mušica, kalifornijski trips, koprivna grinja i crveni pauk. Pomenuti štetni organizmi u takvim prostorima napadaju više biljnih vrsta, a zaštita od njih najčešće se sprovodi hemijskim sredstvima. Ipak, već neko vreme uspešno se razvija i biološka zaštita odnosno korišćenje prirodnih neprijatelja štetočina.

Bolesti koje se javljaju u plastenicima i drugim zaštićenim prostorima su u velikoj meri i pepelnica, siva plesan ili botritis, odnosno plamenjača. Nezahvalno je to što se prenose s vrste na vrstu, a njihovu pojavu najviše uslovljavaju temperatura i vlažnost vazduha, odnosno (ne)mogućnost njihovog regulisanja, a nije zanemarljiva i loša higijena prostora. Kada se primeti zaražena biljka, treba je što pre ukloniti i uništiti, a njeni ostaci nikako ne bi smeli obradom da se unesu u zemljište.

Dezinfekcija poželjna barem jednom godišnje na kraju vegetacije ili u rano proleće

Dezinfekciju zaštićenog prostora poželjno je sprovesti barem jednom godišnje i to na kraju vegetacije odnosno nakon čišćenja prostora i u rano proleće pre početka proizvodnog ciklusa. Čišćenje se obavlja sredstvima na bazi benzoeve kiseline ili nekim drugim dezinfekcionim sredstvima koja imaju dozvolu za primenu u veterini ili poljoprivredi.

Kada je reč o tipovima i nameni zaštićenih prostora, treba znati da postoje niski tuneli visine od 40 do 60 cm, a širine 0,5-1 metra. Sastoje se od lučno savijenih nosača preko kojih se postavlja folija ili agrotekstil, dok se lukovi u razmaku od jednog metra ukopavaju u zemljište do 15 cm.

Niski tuneli se najčešće koriste za proizvodnju rasada

Niski tuneli se najčešće koriste za proizvodnju rasada golog korena i kao zaštita kultura posađenih na otvorenom od kasnih prolećnih mrazeva. Folija tunela se sa severne strane ukopa(va) u zemljište, a sa južne se pričvršćuje na njegovu površinu. Tako se i lakše diže radi provetravanja u najtoplijem delu dana to jest kada spoljašnja temperatura dostigne najvišu vrednost potrebnu za rast i razvoj gajene kulture. Za pridržavanje folije tokom provetravanja niskog tunela koristi se polipropilensko vezivo i to dijagonalno zategnuto između lukova.

Provetravanje završiti tri sata pre zalaska sunca

Provetravanje niskog tunela treba završiti najkasnije do 3 sata pre zalaska sunca da bi za biljku bilo sačuvano dovoljno toplote, te da ne bi izmrzla zbog nižih noćnih temperatura. Sastavni deo poljoprivredne proizvodnje su i visoki tuneli do 180 cm visine, odnosno od 2 do 4,5 metra. Oni su izgrađeni od aluminijumskih ili pocinkovanih cevi (ili profila) poput lukova. Radi veće čvrstine, lukovi su, postavljeni na razmak od 1,5 metar, dok su međusobno povezani pocinkovanom žicom ili spojnicama i cevima. Kod njih se folija zateže preko lukova i ukopava u zemlju, a za njihovo provetravanje se koriste stranice. Zbog male mogućnosti provetravanja (samo čeone stranice), visoki tuneli ne bi smeli da budu duži od 25 m.

Visoke tunele najbolje postaviti 14 dana pre setve ili sadnje

Najbolje je ako se ovi tuneli postave barem 14 dana pre setve ili sadnje da bi se zemljište zagrejalo. Tunel temperaturno može da zaštiti biljke do - 3 stepena a kulture gajene u njemu zaštićene su od vremenskih neprilika u početnoj fazi rasta. Zbog toga se skraćuje vreme od setve i sadnje, pa sve do berbe.

Tuneli štite od mrazeva, a u jesen produžuju period berbe

Tuneli štite gajenu kulturu od kasnih prolećnih mrazeva, a setvom ili sadnjom kod njega, može da se produži period berbe u jesen. Kulture koje ne traže mnogo toplote prezimljavaju u tunelu, odnosno, mogu da se uzgajaju kao ozime. Pored tunela, u poljoprivredi su važni i plastenici odnosno staklenici kao stalni i stabilni zaštićeni prostori pokriveni polimernim materijalima u obliku filmova ili ploča, odnosno, staklom.

Današnji plastenici građeni od vruće pocinkovanih čeličnih cevi i aluminijumskih profila

Današnji plastenici su uglavnom izgrađeni od vruće pocinkovanih čeličnih cevi i aluminijumskih profila. U odnosu na ranije korišćene materijale za izradu njihove konstrukcije (drvo, beton) prednost one čelične je u uskim profilima, čime je smanjeno zasenčavanje biljaka, njihovo održavanje je jednostavnije i dugotrajniji su. Drvene noseće konstrukcije prikladne su za kućne bašte jer ih je moguće samostalno izraditi. Njihov glavni nedostatak je laka lomljivost u slučaju obilnog snega i nemogućnost opremanja automatikom za grejanje i provetravanje.

Plastenici s interventnim zagrevanjem tek od - 4 do - 8°C

Plastenici bez grejanja ili s takozvanim interventnim zagrevanjem mogu da se koriste kada spoljašnja temperatura nije niža od - 4, odnosno - 8°C. To omogućava setvu i sadnju početkom marta za manje osetljive vrste, odnosno početkom aprila za toploljubive kulture.

U jesen takvi objekti mogu da se koriste do kraja novembra i u njima je moguće gajiti ozime kulture. Grejani plastenici i staklenici koriste se za zimsko-prolećnu proizvodnju toploljubivih vrsta i za proizvodnju rasada koji se sadi u negrejani zaštićeni prostor ili na otvorenom. U zaštićenim prostorima se još primenjuje i malčiranje zemljišta i direktno prekrivanje useva agrotekstilom, kaže docent dr Benko.

Malčiranje zemljišta za bolje gajenje i negu povrtarskih kultura tokom vegetacije

Malčiranje zemljišta, odnosno njegovo pokrivanje polimernim (polietilenskim folijama ili filmovima debljine 15-50 mikrometara), ali i organskim materijalima (slama, seno, usitnjena kukuruzovina) je agrotehnička mera za poboljšanje uslova za gajenje biljaka i olakšanje nege povrtarskih kultura tokom vegetacije. Primenom crnih, providnih (transparentnih) i poluprovidnih (fotoselektivnih) folija, ističe naš sagovornik povećava se temperatura zemljišta. To direktno utiče na brži rast biljaka, ranije sazrevanje plodova, povećanje prinosa i kvaliteta.

Crne folije za zimsko, a bele za letnje gajenje povrća

Crne folije se primenjuju u zimskom i ranoprolećnom gajenju (salata, paprika, paradajz, krastavci, kupusnjače), a za kulture koje se gaje tokom leta može da se koristi bela, odnosno, crno-bela folija s belom stranom okrenutom na gore.

To se čini najčešće iz razloga da bi se što više sunčevog zračenja reflektovalo i sprečilo podizanje temperature zemljišta iznad optimuma. Malčiranjem zemljišta se iz njega smanjuje i gubitak vode, sprečava erozija i smanjuje ispiranje hraniva u dublje slojeve zemljiša i podzemne vode. Pre postavljanja folije zemljište treba da bude dobro pripremljeno i usitnjeno da bi se ostvario što bolji kontakt između folije i zemljišta. Ovo doprinosi njegovom boljem zagrevanju. Širenje folije, ručno ili mašinski, obavlja se 7-10 dana pre planirane sadnje. Folija na površini treba da bude zategnuta sa blagim padom prema ivicama, koje se ukopavaju u zemlju.

Važna je optimalna vlažnost zemljišta

Pri postavljanju malča zemljište treba da bude optimalno vlažno iznad 10 stepeni, a u kombinaciji s malčiranjem najčešće se primenjuje i navodnjavanje sistemom kap po kap. Taj sistem se postavlja ispod malča, čime se može sprovoditi i prihrana, odnosno, fertirigacija.Tako se voda i hraniva dodaju u optimalnim količinama u blizinu korena biljaka.

Postavljanje agrotekstila preko useva posle setve, sadnje ili kasnije u vegetaciji

Jedna od agrotehničih mera je i direktno prekrivanje - odnosno postavljanje agrotekstila (vlaknastog materijala) preko useva, odmah posle setve, sadnje ili kasnije u vegetaciji. Za razliku od malčiranja zemljišta, gde materijal treba da bude zategnut i da odgovarajuće prianja uz površinu, kod direktnog prekrivanja materijal se postavlja lagano na površinu zemljišta ili useva jer ga on tokom svog rasta podiže i nosi.

Ivice treba ukopati ili učvrstiti, da bi se sprečilo otkrivanje vetrom kaže dr Benko dodajući da je svrha takvog direktnog prekrivanja, skraćivanje vegetacije za 7-15 dana. To se čini najpre zbog povećanja temperature ispod pokrivača i delimične zaštite od hladnoće, jake kiše, grada, oštećenja koja uzrokuju ptice, štetni insekti poput biljnih vaši koje su i prenosnici virusa.

Ispod agrotekstila ubrzava se rast biljaka

Ispod agrotekstila su kako saznajemo i manja temperaturna kolebanja u odnosu na gajenje bez pokrivanja, što ubrzava rast biljaka. U slučaju tako primenjene agrotehničke mere voda pri zalivanju sistemom kap po kap polako prolazi kroz mikropore na tkanini i ravnomerno vlaži biljke i zemljište. Posle se ono postepeno suši i ne stvara mu se pokorica. Zadržavanjem vode u mikroporama agrotekstila, pri padu temperature stvara se tanka ledena kora koja sprečava njeno dalje snižavanje ispod tkanine. Otkrivanje se obavlja po toplom vremenu bez vetra, kada temperature ispod agrotekstila dostignu maksimum potreban za rast biljke.