Nematode su sitni organizmi bitni u biljnoj proizvodnji. Važne su u razgradnji humusa. Biljno-parazitske nematode zadaju velike muke svim poljoprivrednicima.
Nematode su pokazatelji ekološkog stanja i promena koje se događaju na poljoprivrednom zemljištu, a time nam, takođe, prikazuju održivost i zdravlje zemljišta.
To su sitne životinje slične crvima, manje od 1 mm. Imaju veoma važnu ulogu u razgradnji humusa. Broj nematoda u zemljištu je vrlo velik, ima ih na stotine na 1 cm3. Njihov broj i dinamika u zemljištu uslovljeni su različitim faktorima: način života nematode, brzina i sposobnost razmnožavanja, biljni pokrivač, količina organske materije u zemljištu, količina dostupne hrane za nematode, pretkulture, način obrade zemljišta, temperatura i vlažnost zemljišta, prozračnost, ali i rast i razvoj biljke domaćina, te godišnje doba.
Za biljke je štetan samo mali broj vrsta nematoda. Hrane se sadržajem iz ćelija koje buše usnim bodljama. Neke vrste nematoda žive u zemljištu, neke u korenu, ali i na korenju biljaka. Postoje cistolike nematode (telo ženki se pretvara u cistu okruglog oblika, gde jaja i larve mogu da prežive nekoliko godina), korenove (izazivaju zadebljanja korena, najčešće su u zaštićenom prostoru) i slobodno živeće nematode (hrane se bakterijama u zemljištu).
Slabo su pokretne pa se šire isključivo prenošenjem biljaka ili zemlje. Do povećanog skupljanja nematoda u zemljištu dolazi ako se na jednoj površini gaji ista kultura uzastopno više godina. Bez termičkog ili hemijskog suzbijanja, nemoguće je gajiti povrće (ili cveće) u zaštićenom prostoru.
Najviše napada ukrasno bilje (Floks i Amarilis), ali i luk. Takođe, napada i deteline, lucerku, paradajz, žitarice, pasulj, šećernu repu, duvan, jagode.
Ženka polaže 200-500 jaja iz kojih izlaze larve drugog stadijuma koje u rano proleće napadaju mladi rasad. Larve preživljavaju nepovoljan klimatski period (mraz, suša) u zemljištu, čak i ako nema domaćina. Kao i druge nematode, i ova pravi štetu u kombinaciji s bolestima.
Napadnute lukovice crvenog luka su deformisane, mekane i sunđeraste, a na preseku se može primetiti trulež uzrokovana napadom patogenih mikroorganizama. Listovi luka su zadebljani, savijeni, pa zato venu i žute. Biljke paradajza napadnute ovom nematodom zaostaju u rastu, imaju kratku i zadebljanu stabljiku uvijenih listova. Stabljika postaje smeđa i zatim pocrni, a cvetanje je neujednačeno.
Mere koje se koriste za suzbijanje su: primena plodoreda, uništavanje biljnih ostataka, zdrav sadni materijal, termička obrada lukovica (7 dana ih izlagati temperaturi 29,5-30°C ili umakati u vodu temperature 43,3- 45°C, 1-4 sata), kao i primena nematocida.
Nematode roda Pratylenchus spp. i Meloidogyne spp. smatraju se najvažnijim rodovima biljno-parazitskih nematoda, direktno povezanih sa smanjenim prinosom. To smanjenje prinosa varira u zavisnosti od klimatskih i edafskih faktora, nivoa tolerancije ili netolerancije pojedinih kultivara.
Zbog široke rasprostranjenosti, velikog broja biljaka domaćina i međusobnih odnosa s drugim štetočinama i bolestima, predstavljaju jedne od najvažnijh endoparazita koji utiču na poljoprivredne kulture. Značajne štete izazivaju na ratarskim kulturama (kukuruz, pšenica), povrtarskim kulturama (krompir, luk, celer, pasulj, grašak), jagodama, voćkama, ružama i nekim vrstama grmlja.
Vrste iz roda Pratylenchus spp. ulaze u tkivo korena i brzo se premeštaju po njemu. Kasnije nastupa truljenje i propadanje korena koje ubrzavaju bakterije i gljivice koje žive u zemljištu, a one su u tkivo korena ušle kroz otvore nastale ubodom nematoda prilikom ishrane.
Nematode iz roda Pratylenchus spp. su male i migratorne, crvolikog oblika. Telo ženki je malo duže od tela mužjaka. Ženka nakon oplodnje polaže jaja u tkivo korena ili u zemljište. Nakon što izađu iz zemljišta, larve drugog stadijuma hrane se korenom i presvlače tri puta. Ciklus razvoja nematoda traje 30-86 dana, što zavisi od temperature, a najkraći je pri 30°C. Koren biljke mogu napasti svi razvojni stadijumi. Nematode mogu da prezime u stadijumu jaja, larve četvrtog stadijuma i kao odrasle jedinke. Većina Pratylenchus spp. vrsta su najbrojnije na laganim i peskovitim zemljištima.
Suzbijaju se fumigacijom zemljišta (koriste se hemijski preparati koji deluju u obliku gasa) pre setve ili sadnje. Uspešna je primena termičke sterlizacije i solarizacije zemljišta. Preporučuje se višegodišnji plodored, svakako uz suzbijanje korova. Kao oblik ekološke zaštite, gajenje nematocidne biljke kadifice, Tagetes patulla L. može da smanji čak 80-100% populacije vrste Pratylenchus spp. Prema istraživanjima, utvrđeno je da korenje kadifica sadrži materije koje rastvorene u vodi toksično deluju na nematode. Takođe, prirodne aktivne materije koje sadrži kadifica, slične su jedinjenjima koja sadrže sredstva protiv nematoda proizvedena u hemijskoj industriji. Osim kadifice, delotvoran je i neven (Calendula officinalis L.) koji, takođe, deluje štetno na nematode.
Najčešće napadaju krompir, ali i papriku, paradajz, patlidžan, te korove iz porodice pomoćnica Solonaceae, buniku i crnu pomoćnicu.
Simptomi se javljaju na područjima gde su slabije razvijene biljke, što se kasnije širi na celu površinu. Slabijeg su rasta, biljke žute i venu, cima ne pokriva redove, listovi se suše, a koren je slabo razvijen, pa se račva i menja boju u smeđu, dok su krtole sitnije. Dva meseca nakon sadnje krompira, na korenu zaraženih biljaka primećuju se zlatnožute, bakarne, pa i tamnije tvorevine (starije ciste), koje su zapravo ciste nematode. Ako su primećene okrugle tvorevine mlečnobele boje, to bi mogle biti mlade ženke koje će nakon desatak dana potamniti u zlatnožutu ili tamniju boju. Nakon završene vegetacije krompira, u zemiljištu ostaju uginule jedinke ženki s jajašcima (ciste) i u tom obliku preživljavaju nepovoljne klimatske uslove. Svaka cista sadrži oko 200-1.000 jajašaca koja, ukoliko su uslovi povoljni, mogu preživeti i do 30 godina u zaraženom zemljištu, nezavisno od prisustva biljke domaćina.
Nematode se šire na nove površine zaraženim biljnim materijalom, zemljištem, ambalažom u kojoj je bio zaražen krompir. Najčešća mesta na kojima se zadržavaju ciste su krtole, uz okca, na ostacima zemljišta, predmetima i mašinama na kojima se nalazi zaraženo zemljište.
Kao preventivna mera, preporučuju se otporni kultivari, višegodišnji plodored i malčiranje, te poštovanje karantinskih mera. Na površinama koje su bile duže zaražene nematodama, potrebni su: sadnja otpornih sorata, pridržavanje trogodišnjeg plodoreda, te držanje populacije nematoda na nivou ispod ekonomskog praga štetnosti primenom nematocida. Takođe, treba sprovoditi redovnu kontrolu brojnosti i vitalnosti cista u zemljištu. Ako se ne sprovodi zaštita, nematode mogu da uzrokuju i gubitak od 80% prinosa.
Do danas je poznato više od 80 vrsta roda Meloidogyne spp. rasprostranjenih širom sveta. One uzrokuju velike štete i značajno smanjuju prinose na otvorenom, a još više u zaštićenom prostoru. Ekonomski važne štetočine, parazituju korenje od oko 2.500 biljaka u koje se ubrajaju krastavci, paradajz, patlidžan, paprika, tikve, salata, šargarepa, luk i dr. Ponekad i više vrsta iz roda Meloidogyne spp. napada istu biljnu kulturu.
Ženke roda Meloidogyne spp. su sedelačke i bele, okruglog ili kruškastog oblika, najčešće s jajnom vrećicom na zadnjem delu tela, ne formiraju ciste. Mužjaci su migratorni i crvoliki.
Tokom ishrane, razvoja i razmnožavanja nematoda, povećavaju se ćelije korena gde se formiraju kvržice (veličine od nekoliko milimetara do nekoliko centimetara). Ovakav koren brzo propada jer nakon napada nematoda slede i patogene gljivice i bakterije. Nadzemni delovi biljaka zaostaju u rastu i razvoju, venu, suše se i donose sitne plodove. Pri jakom napadu dolazi do mestimičnog propadanja biljaka, a prinos i kvalitet su znatno smanjeni.
Suzbijanje uključuje plodored, sadnju ili setvu otpornih sorti, zdrav sadni materijal, obradu zemljišta, suzbijanje korova, nematofagne gljivice (rodovi Arthrobotrys, Aspergilus), nematocidne biljke (kadifica, crna gorušica), termička sterilizacija, solarizacija i fumigacija zemljišta. Delotvorna je kombinacija plodoreda s drugim merama jer plodored kao jedina mera borbe protiv nematoda neće biti dovoljno uspešan.
Foto: ProEco
Povezana biljna vrsta
Tagovi
Autorka
