Globalna slika govedarstva: Od praistorije do savremenih izazova

Govedarstvo, jedna od najstarijih i najvažnijih grana poljoprivrede, i danas ima presudnu ulogu u prehrambenoj sigurnosti, ruralnom razvoju i svetskoj privredi. Od prvih tragova pripitomljavanja divljeg tura u Mesopotamiji pre skoro devet hiljada godina, uzgoj se razvio u sofisticiranu, globalno rasprostranjenu delatnost koja zapošljava milione ljudi i hrani više od polovine svetskog stanovništva.

Prva domaća goveda potiču od izumrlog divljeg tura (Bos primigenius), a pripitomljena su na području današnjeg Bliskog istoka i Indije. Tokom hiljada godina nastale su dve glavne vrste: Bos taurus, evropsko govedo koje dominira hladnijim područjima i daje velike količine mleka, te Bos indicus, poznatiji kao zebu, otporniji na vrućine i bolesti, raširen u Aziji i Africi.

Danas u svetu ima oko 1,5 milijardi grla, a njihov uzgoj obuhvata proizvodnju mleka, mesa, kože i raznih prerađevina. U razvijenim zemljama preovladava industrijski pristup s velikim farmama i savremenim tehnologijama, dok u mnogim zemljama u razvoju govedarstvo i dalje ima tradicionalni, porodični karakter.

Najpoznatije pasmine

U mlečnom sektoru najpoznatija je holštajn-frizijska rasa, prepoznatljiva po crno-belim šarama i rekordnoj proizvodnji mleka, i do 12 hiljada litara godišnje. Slede Džerzej, poznata po mleku visoke masnoće, i Smeđe govedo (Brown Swiss), dugovečna i otporna švajcarska rasa.

U proizvodnji mesa dominiraju Angus, Hereford, Šarole i Limuzin. Ove rase cenjene su zbog kvaliteta mesa, brzog prirasta i prilagodljivosti različitim klimama, dok se simentalsko često uzgaja kao dvonamenska rasa, za mleko i meso.

Prema podacima izvora "Top Beef Exporting Countries 2024", globalno tržište u 2024. obeležila je snažna izvozna aktivnost nekoliko vodećih proizvođača, među kojima dominiraju Brazil, Australija i Sjedinjene Američke Države.

Brazil i Australija zadržali vodeće pozicije

Brazil je i ove godine potvrdio status najvećeg svetskog izvoznika govedine s vrednošću izvoza od oko 9,3 milijarde američkih dolara (nešto više od 8 milijardi evra), što čini približno 13,2 odsto globalnog izvoza. Odmah iza njega nalazi se Australija s oko 6,9 milijardi evra (11,4 odsto), dok su Sjedinjene Države ostvarile izvoz vredan 6,25 milijardi evra (10,2 odsto globalnog tržišta).

Prema drugom izvoru ("Global Beef Market 2024"), Brazil je u 2024. godini izvezao oko 2,5 miliona tona, Australija 1,4 miliona t, Indija 1,1 milion t, Sjedinjene Države 0,9 miliona t, a Argentina 0,7 miliona t.

Što se tiče uvoza, Kina je zadržala poziciju najvećeg svetskog uvoznika. Prema "World’s Largest Beef Importers" za 2024., uvezla je oko 9,44 milijardi evra, odnosno približno 3,77 miliona tona.

Uvoz Sjedinjenih Država u 2024. iznosio je oko 5,26 milijardi evra, odnosno 2,1 milion tona, što predstavlja porast od približno 24 odsto u odnosu na prethodnu godinu, prema podacima USDA/ERS-a.

Evropska unija: Blagi pad uvoza i izvoza

U Evropskoj uniji ukupni je uvoz u 2024. dostigao oko 2,1 milion tona, što je pad od 4,7 odsto u odnosu na 2023. godinu. Vrednost tog uvoza procenjuje se na oko 1,35 milijardi evra.

Najveći uvoznici u EU bili su Italija s oko 344 hiljade tona, Holandija (oko 331 hiljada t), Nemačka (261 hiljada t), Francuska (246 hiljada t)...

Istovremeno, EU je u 2024. izvezla približno 2,4 miliona tona, što je pad od 3,8 odsto u odnosu na prethodnu godinu. Vrednost izvoza procenjena je na 14,9 milijardi evra.

Najveći izvoznici u EU bili su Holandija s oko 425 hiljada tona, Irska (391 hiljada t), Poljska (382 hiljade t), Španija (244 hiljade t), Nemačka (221 hiljada t).

Najveća stada danas se nalaze u Brazilu, Indiji, Kini i Sjedinjenim Američkim Državama. Brazil prednjači s više od 230 miliona goveda i najveći je svetski izvoznik, dok je Indija vodeća u proizvodnji mleka. Kina ubrzano modernizuje svoj stočni sektor, a Sjedinjene Države ostaju svetski lider u tehnološki naprednom uzgoju i preradi mesa.

Prosečna potrošnja govedine snažno varira, od oko 45 kilograma po stanovniku godišnje u Argentini, do svega osam kg u Kini. U Evropskoj uniji prosek iznosi između 15 i 20 kg.

Život dva stočara: Deli ih 170 kilometara i 47 godina

Najveće kompanije za preradu mesa su brazilski JBS S.A., američki Tyson Foods, te Cargill i Marfrig, koje zajedno kontrolišu značajan deo svetskog tržišta. Neke farme u Australiji i Brazilu broje i više od 100 hiljada grla, što svedoči o razmerama industrijske proizvodnje.

Uprkos napretku, stočari širom sveta suočavaju se s brojnim izazovima: bolestima poput slinavke i šapa, bruceloze i tuberkuloze, plavog jezika..., ali i s posledicama klimatskih promena, rastom troškova stočne hrane i sve strožim ekološkim regulativama. Uzgoj goveda je u centru rasprava o emisijama gasova sa efektom staklene bašte i održivosti poljoprivrede.

Govedarstvo u Srbiji, Hrvatskoj i BiH

U Srbiji je u 2024. ukupan broj goveda u odnosu na godinu ranije manji je za 3,7 odsto, stoji u izveštaju Republičkog zavoda za statistiku. Prema tim podacima, u 2024. evidentirano je 698.600 grla, dok ih je godinu dana ranije bilo 725.400.

Najviše se uzgajaju na području Šumadije i Zapadne Srbije (45,6 odsto u odnosu na ukupan broj na teritoriji Srbije). U odnosu na desetogodišnji prosek (2014–2023), ukupan broj goveda manji je za 19,5 odsto.

Prema podacima Državnog zavoda za statistiku, prirast goveda u Hrvatskoj u 2024. u odnosu na prethodnu godinu povećao se za 10,6 odsto, odnosno za oko 8.000 tona. U istom periodu broj ukupno oteljene teladi manji je za oko pet hiljada grla (za 4,5 odsto). U ukupnom klanju broj obrađenih grla ostao je približno isti (oko 159 hičjada), dok je neto težina veća za oko 1.279 tona (3,1 odsto).

Prema raspoloživim statističkim podacima za 2024. godinu stočni fond u Bosni i Hercegovini brojao je ukupno 389.445 grla, od toga u Federaciji BiH, bilo je 196.586 (izvor: Statistički podaci Federalnog zavoda za statistiku BiH). Republički zavod za statistiku Republike Srpske navodi kao su u istoj godini imali 177.415, dok je prema podacima Odeljenja za poljoprivredu u Brčko Distriktu bilo 15.444 grla.

Pogled u budućnost

Govedarstvo ostaje osnova svetske prehrambene industrije, ali i osetljiv sektor koji mora da pronađe ravnotežu između produktivnosti, ekologije i dobrobiti životinja. Savremeni trendovi idu prema digitalizaciji farmi, selekciji otpornijih rasa, smanjenju emisija i jačanju održivih sistema uzgoja.

Od drevnog tura do današnjih megafarmi, govedarstvo je putovalo hiljadama godina, i još uvek je ključno za ishranu i privredu planete. Njegova budućnost zavisiće od toga koliko će poljoprivreda uspeti da spoji tradiciju i inovaciju, lokalne potrebe i globalne izazove.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/Parilov, artistdesign.13}