Kruška između tradicije i tržišta: Globalni rast, regionalni izazovi

Kruška (Pyrus communis L.) jedna je od najstarijih i najraširenijih voćnih vrsta na svetu. Ova voćka, poznata po sočnim plodovima blagog, aromatičnog ukusa, od davnina ima posebno mesto u ljudskoj ishrani, ali i u poljoprivrednoj proizvodnji. Danas se uzgaja na gotovo svim kontinentima, a njena globalna važnost stalno raste zahvaljujući prilagodljivosti, nutritivnoj vrednosti i velikom broju sorti.

Poreklo i istorija gajenja

Potiče iz područja između Crnog mora i Kaspijskog jezera, severnog Irana i delova današnje Turske, gde su pronađeni najstariji tragovi samoniklih vrsta roda Pyrus. Smatra se da su ljudi počeli da je uzgajaju još pre više od 3.000 godina. Antički Grci i Rimljani cenili su krušku kao "dar bogova", a poznato je da su rimski poljoprivrednici već tada poznavali više od 40 sorti.

Iz Azije se ova voćka proširila prema Evropi, gde je kroz vekove selekcijom razvijen veliki broj kultivara različitih ukusa, oblika i vremena sazrevanja. U Aziji je, pak, zadržala poseban oblik kroz tzv. azijske kruške (Pyrus pyrifolia), koje imaju hrskavu teksturu i više podsećaju na jabuke.

Danas postoji više od 5.000 poznatih sorti krušaka, iako se u komercijalnoj proizvodnji koristi manji broj njih. Najpoznatije evropske sorte su:

• Viljamovka (Williams, Bartlett), jedna od najraširenijih sorti na svetu, pogodna za svežu potrošnju i preradu (rakije, sokovi, kompoti)
• Konferens, dominantna sorta u Evropi, poznata po duguljastom obliku, čvrstom mesu i mogućnosti dugog skladištenja
• Abate Fetel, popularna u Italiji, Francuskoj i Španiji, ima izdužene plodove i bogatu aromu
• Pakams trijumf (Packham’s Triumph), vrlo rasprostranjena u južnoj hemisferi (Argentina, Južna Afrika, Australija)
• Santa Maria, Kaiser, Rocha, važne sorte u mediteranskom i atlantskom području

U Aziji su posebno cenjene sorte poput Nashi i Hosui, koje imaju hrskavu strukturu i visoku sočnost.

Globalna proizvodnja i tržište

Prema podacima Svetske organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO), u svetu je 2024. godine proizvedeno oko 26 miliona tona ovog voća. Daleko najveći proizvođač je Kina, koja ostvaruje više od 70 odsto svetske proizvodnje (oko 18 miliona tona godišnje). Zatim slede Sjedinjene Američke Države (oko 600.000 t), Argentina (550.000 t), Turska (520.000 t), Italija (490.000 t)...

Među značajnijim proizvođačima takođe su Holandija, Španija i Južna Afrika. Inače, ukupna površina pod kruškama u svetu procenjuje se na oko 1,3 miliiona hektara.

Najveći izvoznici su Holandija (više od 400.000 tona godišnje, pretežno sorta Konferens), zatim Kina, Argentina, Belgija i Južna Afrika, dok su najveći uvoznici Nemačka, Velika Britanija, Rusija i Francuska.

Kruške u prehrambenoj industriji i potrošnji

Konzumiraju se sveže, ali i prerađene u velikom broju proizvoda, kao što su kompoti, džemovi, marmelade, voćni sokovi, nektari, sušene, te aromatizovani proizvodi (npr. kruškovača, likeri, rakije). U nekim regijama važna je i u tradicionalnoj destilaciji, a najpoznatija je viljamovka, rakija od istoimene sorte.

U gastronomiji se koristi i u pripremi kolača, salata, sireva i mesnih jela, posebno u kombinaciji s plavim sirevima (npr. gorgonzola ili rokfor).

Dobre i loše komšije kruške

Prosečna godišnja potrošnja u Evropi iznosi oko četiri do pet kilograma po stanovniku, dok je u Aziji znatno viša, posebno u Kini i Japanu.

Kruška je voće visoke prehrambene vrednosti i niske energetske gustoće. Na 100 grama svežeg ploda sadrži prosečno 57 kcal energije, 15 g ugljenih hidrata, 3-4 g vlakana, 10-12 g šećera (fruktoza, glukoza, saharoza), 0,3 g proteina, 0,1 g masti, 4-6 mg vitamina C, 120 mg kalijuma i 10 µg folne kiseline.

Zahvaljujući visokom procentu vlakana (posebno pektina), podstiče probavu i zdravlje creva, dok nizak nivo kiselina čini ovo voće laganim i pogodnim za osobe s osetljivim želucem.

Osim toga, sadrže flavonoide i fenolne kiseline s antioksidativnim delovanjem, koji doprinose zaštiti ćelija od oksidativnog stresa. Redovna konzumacija može da pomogne u regulisanju krvnog pritiska, holesterola i glukoze u krvi.

Proizvodnja krušaka u Srbiji, Hrvatskoj i BiH

Srbija je jedan od najvećih proizvođača krušaka u jugoistočnoj Evropi. Reporter linker je objavio kako je u 2024. godini proizvedeno 55.480 tona, sa značajnim potencijalom za izvoz, najviše u Rusiju i zemlje EU-a. Dominira sorta Viljamovka, a značajan deo roda koristi se za destilaciju rakije.

Prema podacima Državnog zavoda za statistiku, u Hrvatskoj je 2024. godine proizvedeno 2.727 tona, od čega je 2.053 t bilo namenjeno za tržište, a 674 t za osobnu upotrebu. Najviše se uzgaja u Slavoniji, Međimurju i Moslavini, a vodeće sorte su Viljamovka, Konferens, Abate Fetel i Santa Maria. Zbog ograničene količine i nestabilne proizvodnje, Hrvatska je uvoznik, najviše iz Italije i Holandije.

Prema statističkim podacima Federalnog zavoda za statistiku Bosne i Hercegovine u 2024. godini u Federaciji BiH proizvedeno je 16.151 tona ovog voća. U Republici Srpskoj, lane je proizvedeno 18.078 t, objavio je Republički zavod za statistiku, a u Brčko Distriktu BiH 248 t, prema dostavljenim podacima Odjeljenja za poljoprivredu.

Izazovi i perspektive uzgoja

Kruška, iako cenjena kultura, suočava se s nekoliko izazova kao što su osetljivost na bolesti (posebno bakterijsku palež - Erwinia amylovora), zatim klimatske promene (kasni mrazevi, suše), te zahtevi za navodnjavanjem i zaštitom.

Uprkos tome, ima značajan tržišni potencijal, posebno u segmentu domaće i ekološke proizvodnje. Potrošači sve više traže lokalne i prirodno gajene plodove, a kruška s raznolikim sortama, aromama i mogućnostima prerade, može postati važan adut kontinentalne i mediteranske poljoprivrede.

To je voćka s bogatom istorijom, velikim sortnim potencijalom i značajnom ulogom u svetskoj poljoprivredi. Od antičkih vremena do današnjih modernih zasada, zadržala je status cenjene i svestrane kulture.

Uz odgovarajuću tehnologiju uzgoja, zaštite i čuvanja, kruška može biti profitabilna voćna vrsta i važan deo regionalne poljoprivredne ponude, kako za svežu potrošnju, tako i za preradu u visokokvalitetne proizvode.

^{*Naslovna fotografija: Shutterstock/PhotoJuli86, artistdesign.13}