Pucanje ploda trešnje - uzroci i rešenja

Glavni izvor gubitaka u proizvodnji trešanja su štete nastale pucanjem plodova, a uzrokovane su kišom. Klasični simptomi izazivaju cepanje površinskog sloja kožice ploda (kutikule), uglavnom u predelu peteljkinog udubljenja, budući da se tamo i nakuplja najviše vode, ali ti simptomi mogu da se pojave i na drugim područjima ploda. Takvi plodovi naravno, gube svoju tržišnu vrednost te znatno umanjuju novčanu dobit voćara.

Nastojanja da se smanje gubici, navela su mnoge stručnjake na pronalaženje različitih rešenja, koja imaju cilj da smanje taj oblik oštećenja. U pojedinim godinama štete mogu da imaju i katastrofalne razmere, gde i do 90 % trešnjinog ploda biva oštećeno i moguće ih je koristiti samo u proizvodnji sokova, ukoliko se na ta oštećenja ne nasele uzročnici truleži (Monilia fructigena).

Pucanje plodova genetski uslovljeno

Treba reći da do danas nisu tačno utvrđeni svi uzroci, koji dovode do pucanja plodova. Međutim, poznato je da njihov intenzitet zavisi od genetskih osobina određene sorte (veličina, čvrstoća pokožice, oblik ploda, građa osnove, svojstva kutikule), količine vode, hidrostatičkog pritiska ćelija, vodnog kapaciteta mesa ploda, stadijuma razvoja, spoljašnjih i mnogih drugih činilaca.

Poznato je da je sorta Bing osetljivija na pucanje od sorti Van, Svit hart, Lapins ili Rainier.

Padavine u fazi sazrevanja pojačavaju pucanje

Naučnici su pokušali da objasne te razlike istražujući sve uzročnike koji izazivaju proces pucanja ploda. Tako je razvijena i teorija prema kojoj, pri početku zrenja i intenzivnog rasta ploda, skrob se pretvara u šećer i tako nastaju promene u kutikuli, javljaju se promene toplote, a kao posledica svih navedenih promena je varirajući hidrostatički / osmotski pritisak u plodovima.

Obilne padavine u periodu sazrevanja uz pojačano vlaženje i toplotu, čine da se hidrostatički pritisak u ćelijama plodova pojačava do mere, kada ni pokožica ploda to jest širenje njene kutikule ne može to da izdrži. Prema ovoj teoriji voda se u plodove unosi spolja, odnosno s površine pokožice (kišne kapi), prema unutra, a taj unos zasnovan je na razlici hidrostatičkog potencijala između vode na površini i tečnosti unutar kutikule. Taj potencijal izazivaju šećeri i ostale hemijske materije.

Mikropukotine na pokožici

Smatra se da različite sorte imaju kutikule koje mogu i znatnije da se razlikuju po njihovoj sposobnosti da upiju vodu i rastegljivosti (elastičnosti) kutikule. Neka istraživanja pokazala su prisustvo mikropukotina na pokožici osetljivih sorti trešanja, a smatralo se da bi možda te pukotine mogle da budu početak lakšeg cepanja, koje se kasnije javlja.

Nekada se mislilo i da uzimanje vode preko korena, ima značajan uticaj na pucanje plodova. Međutim, kasnija ispitivanja su kao glavni razlog za pucanje plodova navodila isključivo prodiranje vode preko kutikule pokožice u sam plod.

Podela faktora pucanja trešanja

Faktore koji uzrokuju pucanje plodova Sajmon je (2003) podelio na:

• genetički predodređenu osetljivost, gde se pominje da su sorte tvrđeg mesa uopšte podložnije pucanju od sorti mekšeg mesa
• količina padavina u jedinici vremena
• ukupna količina i raspodela padavina tokom zrenja
• tip zemljišta i stanje vlage u tlu

Prema izgledu pucanja plodova načinjena je sledeća podela:

• kružno ili polukružno pucanje na rubovima peteljkinog udubljenja
• polukružne pukotine na vršnim delovima plodova
• dublje bočne pukotine

Pucanje počinje od vrhova ploda

Postoje i male, fine pukotine na apikalnim delovima ploda, koje obično nastaju dok još plodovi nisu ušli u fazu zrenja, i obično su oplutavljene, što im kvari tržišnu vrednost. Verner je (1937) utvrdio da plodovi najčešće počinju da pucaju na vrhovima. To je potvrdio i Andersen (2002) u svojim istraživanjima. Verner je, takođe, zaključio da je koncentracija ćelijskog soka različita od peteljke prema vrhovima, te da je najveća na vrhovima plodova. To je donekle i moglo da objasni veću razliku u osmotskim pritiscima između kapljice vode na pokožici i unutar ćelijskog soka u kutikuli, na vrhu plodova, pa time i raniji početak pucanja na tim mestima. Zabeleženo je i da se kapljica vode najduže zadržava na vršnom delu ploda, pa tako, vremenski gledano, postoji i veća verovatnoća da se cepanje pre događa na ovom delu ploda.

Savada je (1934) utvrdio i da oblik ploda može da ima važan uticaj na intenzitet pucanja, jer plodovi sa srcolikim ili bubrežastim oblikom imaju veće peteljkino udubljenje i samim tim se voda tamo duže zadržava.

To bi značilo da, ako je genetikom određeno da sorta ima srednju ili veću otpornost na pucanje plodova, tada će, ukoliko je trešnja bubrežastog ili srcolikog oblika, ipak biti podložna pucanju na rubovima peteljkinog udubljenja. Ovo razmišljanje je i potvrđeno u istraživanjima Belmansa i njegovih saradnika (1989). Oni su zaključili da sorta Hedelfinger, puca samo na području oko peteljkinog udubljenja. Opšte je mišljenje da su veći plodovi skloniji pucanju, ali kada je reč o genetički predodređenoj veličini plodova, nije moguće odrediti pozitivnu korelaciju u tom smislu. Utvrđena je samo pozitivna korelacija između debljine kutikule i pucanja, kao i to da su plodovi iste sorte, koja je manje opterećena rodom, skloniji pucanju od plodova na jače opterećenom stablu. Ovo opet govori da su osetljiviji veći plodovi iste sorte.

Kako sprečiti pucanje plodova?

• Fizičko uklanjanje vode sa površine plodova ugrađenim vetrenjačama i vazdušnim strujama sa atomizera pokazalo se kao skupo i nepraktično rešenje. A potrebno ga je i pravovremeno obaviti da bi bilo delotvorno.
• Fizičko pokrivanje voćnjaka plastičnim folijama postavljenim u obliku krova na žičanoj i betonskoj armaturi pokazalo se veoma efikasnim, ali i vrlo skupim rešenjem. Ovde se može dogoditi i odlaganje zrenja i lošije bojenje plodova.
• Osmotski sprejevi - su rešenja gde se neprekidno dodaju mineralne soli, najčešće CaCl, atomizerima ili preko sistema za orošavanje, za vreme dok pada kiša te pre i nakon padavina. Cilj ovoga bilo je postizanje povećane koncentracije na površini pokožice da bi se izjednačavanjem koncentracija između površine vode na pokožici i koncentracije šećera u kutikuli smanjio osmotski pritisak i time smanjio ulazak vode u kutikulu. Ta metoda je umereno skupa i zavisi od broja tretiranja i dužine kišnog perioda, jer padavine stalno razblažuju koncentraciju soli i potrebno je neprekidno održavanje dovoljne koncentracije na površini plodova. Ova mera nakon isušivanja tečnosti, zna da na površini ploda zbog sasušene soli ostavi loš izgled pa se nakon berbe zahteva dodatno pranje plodova.
• Protektanti - su razvijeni da bi stvorili hemijsku prepreku ulasku vode u kutikulu. Ovi preparati su pokazali različite rezultate, ali mogu da imaju mane u smislu slabije izmene gasova i lošijeg nakupljanja šećera u plodovima. Naučnici poslednjih godina intenzivno razvijaju preparate tog tipa i čini se da su na dobrom putu da razviju preparate koji neće imati negativnih posledica na kvalitet, a doprineće i boljoj sposobnosti skladištenja.
• Ostali hemijski preparati - poput biljnih hormona, tenzida, bakra, daju različite rezultate i često negativno utiču na izgled plodova, ali očekivano je da će u narednim godinama biti pronađeni novi i uspešniji načini zaštite i smanjenja šteta uzrokovanih pucanjem plodova.

Foto: tresnja.net