Senteši paprike i paradajz ponos su Mađarske, posetili smo njihovu najveću proizvođačku organizaciju

Ima neka tajna veza između Mađara i paprike. Dok je u susednoj Hrvatskoj ova nacionalna manjina brendirala začinsku, u samoj Mađarskoj posebno su ponosni na onu koja nosi naziv Senteši (Szentesi).

Reč je o paprici još 2014. godine zaštićenoj EU oznakom geografskog porekla, a uzgaja se i dolazi iz grada Senteš (Szentes) odnosno njegovog okolnog područja. "Krivci" za uzgoj, započeo tamo još u 19. veku, su Bugari. Odnosno, kažu istorijski podaci, pojava omiljenog povrća u Mađarskoj datira od naseljavanja bugarskih baštovana oko Senteša 1880-ih.

Sadili su je na livadskom černozemu bogatom humusom na području današnje županije Čongrad-Čanad, a uz odlična svojstva tla, uspešnoj priči o vrhunskom proizvodu, pripomogla je mogućnost navodnjavanja, optimalan broj sunčanih sati i rano prolećno zagrevanje zemljišta. Nekoliko je vrsta: bela, šiljasta, kapia i paradajz-paprika, a karakteristike su da je izuzetno sočna, ljuta ili slatka, intenzivnog mirisa koji podseća na začinsku.

Uzgoj u tunelima na kokosovom vlaknu

Ponosni uzgajivači su i članovi porodice Jano koje smo posetili tokom trodnevnog novinarskog putovanja u organizaciji DG AGRI, Glavne uprave za poljoprivredu i ruralni razvoj Evropske komisije. Otac i sin Imre i Daniel Jano uzgajaju je u tzv. tunelima i to na površini od 20.000 kvadratnih metara od čega na 15 hiljada m2 rastu u hladnim uslovima odnosno pod hladnom folijom, a pet u toplim za čije zagrevanje koriste geotermalnu vodu. Poslednjih osam godina, ne sade ih u zemlju nego paprike rastu na kokosovim vlaknima.

Na taj način osigurali su uzgoj koji ne zavisi od sve nepredvidljivijih vremenskim nepogoda i učestalih promena klime.

"A odakle dolazi seme?", sa smeškom je pitao holandski kolega novinar Kvajzen Gusu aludirajući na činjenicu da je njegova domovina predvodnica proizvodnje semena povrća.

"Svo seme, bilo gde, dolazi iz Holandije", kroz smeh je uzvratio otac Imre potvrđujući da deo semena naravno stiže i iz uvoza, objašnjavajući pritom da njegovo poreklo ne utiče na oznaku geografskog porekla jer se zaštita odnosi na područje, dakle ovaj jugoistični, plodan deo Mađarske. Nije, dakle, toliko stroga kao kod zaštićene oznake izvornosti.

Osim paprike, kasnije su istom oznakom zaštićeni i paradajz, krastavci, kupus te kineski kupus iz ove regije.

Upravo paradajz, u hidroponskom sistemu, uzgaja se u kompaniji nedaleko Szentesi Paradiscom. Osnovana još 2013. na početnih 3,6 hektara danas proizvodi na 12,5 hektara na četiri lokacije te je, kada je u pitanju veličina, u top šest mađarskih kompanija.

Godišnje proizvedu gotovo 60 hiljada tona kilograma raznih vrsta paradajza, a zapošljavaju 180 osoba.

Zadružni model

Na kraju, paradajz iz ove firme, kao i paprike porodice Jano, završavaju na istom mjstu - u pogonu DelKerTESZ-a, najveće proizvođačke organizacije u Mađarskoj. Organizacija je osnovana 2002. godine i trenutno okuplja više od 500 uzgajivača povrća.

Deluju, čuli smo, kao zadruga, gde svaki član ima jedan glas prilikom donošenja odluka, što je demokratski sistem kojim se osigurava da i najveći i najmanji dobavljač ima jednaka prava i obveze. Količina prodatih proizvoda određuje raspodelu godišnjih premija – što im član više proda, veća mu je nagrada.

Obračuni cena sprovode se na nedeljnoj bazi. Njihovo formiranje pod budnim je okom nadzornog odbora, a zasniva se na prosečnoj prodajnoj ceni svakog proizvoda u određenom nedeljnom ciklusu, od koje se zatim oduzimaju troškovi pakovanja, distribucije i operativni troškovi.

Članovi organizacije uzgajaju povrće u plastenicima i tunelima koji se prostiru na gotovo 150 hektara, dok se na otvorenim poljima uzgaja na dodatnih 2.600 hektara. Ključna proiizvodnja nalazi se unutar 30 km od PO jer im je cilj očuvanje nutritivne vrednosti i izvornog ukusa.

Plodove plasiraju trgovačkim lancima, a najvažnija izvozna tržišta su Češka, Slovačka, Nemačka i Rumunija. Prema podacima koje su izneli, ukupni prihodi od prodaje povrća iznose 53,8 miliona evra. Ono što je svakako vredno istaći je da su, uz osiguranje stabilnog snabdevanja za maloprodaju, izgradili poverenje svojih proizvođača kojima osiguravaju isplatu za isporučeno u roku od 21 dan. Takođe su razvili strog sistem sledivosti i sigurnosti hrane, a danas nude 55 različitih vrsta pakovanja. S tim da kapacitet pakovanja u skladištima iznosi 55 do 85 tona dnevno, što znači 18 do 26 kamiona isporuke dnevno.

Biološka zaštita

Ističu da čak 98 odsto proizvođača sprovodi integrisanu biološku zaštitu od štetočina odnosno feromonske zamke i lepljive ploče. Naime, uzgoj na kokosovim vlaknima podrazumeva korišćenje otpornijih biljnih sorti, kalemljenih sadnica i preciznog biološkog suzbijanja bolesti i štetočina.

"Hemijska sredstva koriste se samo u izuzetnim slučajevima i to ciljano, kako bi se sprečilo ugrožavanje korisnih insekata", naglasili su nam domaćini.

Iako su odličan primer udruživanja te reći će nam - nema drugog načina opstanka na tržištu, čuli smo da i oni imaju boljku koja prati sve zemlje koje su prošle komunizam/sociijalizam. I dalje se mnogi poljoprivrednici opiru udruživanju kad čuju reč "zadruga" zbog loših iskustava u prošlom društvenom sistemu.

Navode i da je istina da su mnoge proizvođačke grupe i organizacije nestale, ugasile se ili bankrotirale tokom godina zbog preinvestiranja. Tako ih je prema podacima mađarskog ministarstva poljoprivrede u 2024. godini bilo 157 dok je najveći broj zabeležen 2009. godine. Tada su imali čak 251 registrovanu organizaciju proizvođača.

"S obzirom šta sve prati proizvodnju i plasman na tržište, bez udruživanja je teško opstati. I većina je ipak svesna toga", zaključili su.

Pogledajte i video, a više možete videti i ovde, ovde i ovde.